Το Γυφτόκαστρο είναι κάστρο που σχετίζεται με την ίδρυση δύο χωριών: της Άρλας και της Φώσταινας. Διοικητικά ανήκει σε άλλο χωριό, τον Φλόκα, ενώ πολύ κοντά είναι και ο οικισμός Ζησιμαίικα.

Βρίσκεται σε κορυφή χαμηλού λόφου, στην θέση Ποταμιά. Δίπλα η επαρχιακή οδός προς Σαντομέρι.
Θεωρείται το πιο καλοδιατηρημένο μεσαιωνικό κάστρο της Αχαΐας μετά από αυτό της Πάτρας.

Το Όνομα του Κάστρου

To κάστρο δεν έχει ταυτοποιηθεί με βεβαιότητα. Αυτό με άλλα λόγια σημαίνει ότι δεν είναι σίγουρο ποιο μεσαιωνικό κάστρο ή οικισμός βρισκόταν εκεί. Κάποιοι ερευνητές το ταυτίζουν με το Κάστρο της Φώσταινας (Pouqueville, Τριανταφύλλου, Σφαιρόπουλος). Αυτό είναι πιθανό αλλά όχι εξακριβωμένο.

Το σημερινό χωριό Φώσταινα είναι 5 χλμ βόρεια από το κάστρο. Σε ενετικές απογραφές της Β’ Ενετοκρατίας αναφέρεται οικισμός Φέστενα που μάλλον δεν ήταν εκεί που είναι το σημερινό χωριό και ίσως να ήταν εκεί που είναι το Γυφτόκαστρο.

Η ονομασία «Κάστρο της Άρλας» οφείλεται στην εγγύτητα με το χωριό Άρλα (1 χλμ) που όμως δεν υπήρχε το Μεσαίωνα. Υπήρχε χωριό Άρρουλα που αναφέρεται στην αραγωνέζικη εκδοχή του Χρονικού του Μορέως και ίσως να ήταν το συγκεκριμένο κάστρο, το οποίο και να έδωσε και την ονομασία στο χωριό Άρλα. Αν η εκδοχή αυτή είναι σωστή το κάστρο θα έπρεπε να λέγεται «κάστρο της Άρρουλας». Θα πρέπει να τονιστεί πάντως ότι Φώσταινα και Άρρουλα ήταν διαφορετικά μέρη.

Η ονομασία «Γυφτόκαστρο» είναι μάλλον από την Τουρκοκρατία. Σχετικά με αυτήν την ονομασία έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι στην περιοχή είχαν εγκατασταθεί Αιγύπτιοι δεδομένου ότι το κάστρο αναφέρεται και σαν «Αιγυπτιόκαστρο». Αυτό το τελευταίο όμως είναι μάλλον προσπάθεια ωραιοποίησης του «Γυφτόκαστρου» και η ονομασία μάλλον προήλθε από Ρομά που κάποια περίοδο διέμεναν στο κάστρο.

Ιστορία

Η αβεβαιότητα σχετικά με την ταυτοποίηση του κάστρου δημιουργεί αβεβαιότητα και για την ιστορία του. Όπως προαναφέρθηκε, πιθανολογείται η σύνδεσή του με τη δημιουργία του οικισμού είτε της Φέστενας-Φώσταινας είτε της Άρρουλας-Άρλας.

Υπάρχει και μια εικασία για ταύτιση της Φώσταινας με το μυστηριώδες φέουδο Laffustan που είχε δοθεί από τον Σταμπλίτη (τον Φράγκο κατακτητή του Μοριά) στους Ναΐτες ιππότες και που το 1377, μετά τη διεθνή σφαγή των Ναϊτών, πέρασε στους Ιωαννίτες ιππότες.

Η περιοχή επί Φραγκοκρατίας ήταν ένα από τα φέουδα της βαρωνείας της Χαλανδρίτσας. Αυτό ισχύει ανεξάρτητα αν πρόκειται για τη Φώσταινα ή την Άρρουλα ή κάποιο άλλο τοπωνύμιο. Ο πρώτος βαρώνος της Χαλανδρίτσας ήταν ο περιβόητος Guy de Dramelay ή Gui de la Trémoille ή Γκι ντε Τρεμουάιγ ή Τρεμουλάς (κατά το Χρονικόν του Μορέως).

Το πιο πιθανό είναι το κάστρο να χτίστηκε την περίοδο ηγεμονίας του Τρεμουλά, στις πρώτες δεκαετίες του 13ου αιώνα.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το φρούριο είναι μια πολυγωνική κατασκευή με πύργους, πολεμίστρες και μία πύλη. Οι διαστάσεις του είναι 50m✖30m και διατηρείται σχεδόν σε πλήρες ύψος με την πιο σοβαρή κατακρήμνιση στην ανατολική πλευρά, όπου υπάρχουν μεγάλες τρύπες στον τοίχο .

Η τοιχοποιία αποτελείται από μικρούς, ακατέργαστους λίθους με, κονίαμα και κεραμίδια, με περίπου 2 m πάχος τοιχώματος. Στο εσωτερικό, σήμερα, δεσπόζει μια μεγάλη δεξαμενή με μυτερό θόλο διαστάσεων περίπου 10m✖7m.

Ένα ρέμα κοντά στο λόφο πρόσφερε άφθονο νερό. Κάτω από το κάστρο βρίσκονται τα ερείπια ενός παλιού νερόμυλου (όχι μεσαιωνικού).

Πηγές