Η Ιερά Μονή Βατοπεδίου είναι η 2η στην ιεραρχία των Αγιορείτικων μονών. Βρίσκεται στη μέση της βορειανατολικής πλευράς της χερσονήσου. Το καθολικό της είναι αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.

Η μονή προστατευόταν από οχυρωματικό περίβολο με τάφρο και από οκτώ πύργους, τη θέση και τα ονόματα των οποίων γνωρίζουμε από τα «Πάτρια» και τις χαλκογραφίες.

Σήμερα, ξεχωρίζει ο πύργος του καμπαναριού του 1427, ο βυζαντινός πύργος της Μεταμορφώσεως με μεταγενέστερες μεταβυζαντινές προσθήκες, οι δύο αμυντικοί πύργοι αμφίπλευρα της εισόδου της μονής και ο ιστορικός πύργος της Παναγίας, του 16ου αιώνα, κτισμένος πάνω στον αρχικό βυζαντινό πύργο.

Στον Καστρολόγο συμπεριλαμβάνονται, σε ξεχωριστές σελίδες, ο πύργος Μεταμορφώσεως και ο πύργος της Παναγίας (ή της Βιβλιοθήκης) στην παρούσα σελίδα.

Ιστορία

Η Μονή Βατοπεδίου κτίστηκε στο β΄ μισό του 10ου αιώνα από τρεις μοναχούς τον Αθανάσιο, τον Νικόλαο και τον Αντώνιο, οι οποίοι κατάγονταν από την Αδριανούπολη και χρημάτισαν μαθητές του Αγίου Αθανασίου της Λαύρας. Κτήρια κτίστηκαν σε όλες τις εποχές μέχρι και το 19ο αιώνα.

Η παλαιότερη γνωστή μαρτυρία για την ύπαρξη της μονής χρονολογείται στο 985, σε έγγραφο όπου υπάρχει η υπογραφή του πρώτου ηγουμένου, και ενός εκ των κτητόρων, Νικολάου.

Σήμερα στο μοναστήρι ζουν 120 περίπου μοναχοί, στην πλειοψηφία τους Κύπριοι.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Στην βορειοανατολική γωνία της Μονής Βατοπεδίου βρίσκεται ο πύργος της Παναγίας , η παλαιότερη φάση του οποίου αποδίδεται από τα «Πάτρια» στον ηγεμόνα της Βλαχίας Νεαγκόε Μπασαράμπ που υπήρξε από τους μεγαλύτερους αρωγούς του Αγίου Όρους. Πρόκειται για ένα από τα εξέχοντα οχυρωματικά έργα των αρχών του 16ου αιώνα στο Άγιον Όρος. Πιο συγκεκριμένα, θεωρείται ότι ο πύργος στη σημερινή του μορφή οικοδομήθηκε το 1512-1521 (περίοδος ηγεμονίας του Μπασαράμπ).

Στην κατώτερη στάθμη του στέγαζε δύο ισχυρά κανόνια, που προστάτευαν τον ανοχύρωτο αρσανά της Μονής. Τον 17ο αιώνα ή στις αρχές του 18ου προστέθηκε στη στάθμη με περιμετρικές καταχύστρες το παρεκκλήσιο του Γενεσίου της Θεοτόκου και ο υπερκείμενος τελευταίος όροφος.

Ο πύργος έχει ομοιότητες με τον πύργο στον αρσανά της μονής Ζωγράφου και τον πύργο της Μορφωνούς. Σε αυτούς τους πύργους, οι όροφοι στο επάνω μέρος προεξέχουν από τον κυρίως κορμό, ενώ και στις όψεις είναι κτισμένα υψίκορμα τόξα που εδράζονται σε τοξύλια- καταχύστρες. Στον πύργο της Παναγίας τα υψίκορμα τόξα έχουν καταστραφεί σε μεταγενέστερες ανακατασκευές.

Ο συγκεκριμένος πύργος στέγαζε τη βιβλιοθήκη και το αρχείο της μονής Βατοπεδίου. Στη βιβλιοθήκη φυλάγονται 2.050 χειρόγραφα, από τα οποία το ένα τρίτο είναι γραμμένα σε περγαμηνή και 25 περγαμηνά ειλητάρια. Υπάρχουν επίσης 60.000 έντυπα (παλαιότυπα, ως επί το πλείστον). Το αρχείο της μονής περιλαμβάνει τριακόσιες δέκα χιλιάδες έγγραφα. Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιοθήκης στεγάζεται σε άλλα δύο κτίρια, ενώ ο πύργος της Παναγίας βρίσκεται υπό ανακαίνιση.