Καστρολογοσ

Κάστρα της Ελλάδας
 

Ρέθυμνο, Δήμος Ρεθύμνης, Νομός Ρεθύμνης,Κρήτη

Φορτέτζα Ρεθύμνου

  
★ ★ ★ ★
 <  831 / 1102  > 
  • Φωτογραφιες
  • Δορυφορικη
  •   Χαρτης  
  •  Κατοψη 
  •  Απεικόνιση 
  •   Βιντεο  


Τοποθεσία:
Ρέθυμνο
Περιφέρεια > Νομός: Greek Map
Κρήτη
Ν.Ρεθύμνης
Δήμος > Πόλη ή Χωριό:
Δ.Ρεθύμνης
• Ρέθυμνο
Υψόμετρο:
Υψόμετρο ≈ 15 m 
Χρόνος Κατασκευής  Προέλευση
1573  
ΕΝΕΤΙΚΟ
H 
Τύπος Κάστρου  Κατάσταση
Καστροπολιτεία  
Μετρια
 
 
 
 
 
 
 

Η Φορτέτζα (Fortezza) -και όχι Φορτέτσα- είναι το Ενετικό Κάστρο στο Ρέθυμνο, το οποίο δεσπόζει στο λόφο του Παλαιόκαστρου πάνω στη θάλασσα. Η Φορτέτζα είναι ορατή από κάθε γωνιά της πόλης, έχοντας πανοραμική θέα σε όλο το Ρέθυμνο και στη δυτική ακτή.


Ιστορία

Σύμφωνα με μια θεωρία, ο λόφος πάνω στον οποίο χτίστηκε η Φορτέτζα, στη μακρινή αρχαιότητα ήταν νησίδα, η οποία ενωνόταν με την Κρήτη μέσω μίας στενής λωρίδας γης. Στη διάρκεια των αιώνων, με προσχώσεις ενώθηκε με τη στεριά παίρνοντας τη μορφή που έχει σήμερα.

Στον ίδιο χώρο πιθανώς να ήταν η ακρόπολη της αρχαίας πόλης Ρίθυμνας, με ναό του Απόλλωνα και ιερό της Αρτέμιδος, αν και αυτό δεν έχει τεκμηριωθεί. Στην αρχαιότητα το Ρέθυμνο υπήρξε κωμόπολη ανεξάρτητη με δικό της νόμισμα, αλλά όχι ιδιαίτερα ισχυρή.

Κατά τη Β’’ Βυζαντινή περίοδο (10ος-13ος αι. μ.Χ.) ανατολικά από το λόφο Παλαιόκαστρο διαμορφώνεται μία πρώτη μορφή τειχισμένου οικισμού μικρής έκτασης, το Castrum Rethemi ή Castel Vecchio ή Antico Castello (παλιό κάστρο) όπως ονομάστηκε από τους Ενετούς αργότερα.

Στις αρχές του 13ου αιώνα, ο Γενοβέζος πειρατής Πεσκατόρε, διεκδικητής του νησιού και αντίπαλος των Ενετών, φαίνεται ότι επισκευάζει την βυζαντινή οχύρωση που περιέκλειε τα κτίρια της μικρής πόλης και βρίσκονταν κοντά στο λιμάνι. Το Castrum Rethemi διατηρήθηκε και μετά την Ενετική κατάληψη του νησιού τον 13ο αιώνα, αλλά δυστυχώς σήμερα από την οχύρωση με τους ορθογώνιους πύργους και τις 2 πύλες δεν σώζεται τίποτα.

Οι Ενετοί, ως ναυτικό κράτος, επεδίωξαν να χρησιμοποιήσουν το Ρέθυμνο ως καταφύγιο και ενδιάμεσο σταθμό μεταξύ Ηρακλείου και Χανίων φτιάχνοντας λιμάνι, έστω και μικρό. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην ανάπτυξή του Ρεθύμνου και η επέκταση του οικισμού επέβαλε την ανάγκη νέων οχυρώσεων.

Την ανάγκη της δημιουργίας στο Ρέθυμνο του κάστρου της Φορτέτζας ανέδειξαν τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στη Κρήτη μετά το πρώτο μισό του 16ου αιώνα, και επίσης η διαρκής τούρκικη απειλή και η εξέλιξη των πυροβόλων όπλων, μετά την ανακάλυψη και διάδοση της πυρίτιδας. Όλα αυτά συντέλεσαν ώστε να αποφασίσει η Βενετία τη στρατιωτική και αμυντική οργάνωση της Κρήτης.

Στο πρόγραμμα αυτό εντάχθηκε και το Ρέθυμνο και αποφασίστηκε να χτιστούν τείχη με σχέδιο του Βερονέζου αρχιτέκτονα Michele Sanmicheli. Η θεμελίωση ξεκίνησε στις 8 Απριλίου του 1540 και τέλειωσε με αργούς ρυθμούς λίγο πριν το 1570.

Τα τείχη του Ρεθύμνου αποτελούσαν στοιχειώδη αμυντικά έργα, που δυστυχώς δεν ήταν αρκετά για να αντέξουν την επίθεση από τον Τούρκο πειρατή Ουλούτζ Αλή Ρέις (Uluc Ali Reis), Ιταλό στην καταγωγή που είχε συλληφθεί από τους άντρες του Μπαρμπαρόσα και αλλαξοπίστησε μετά από κάποια χρόνια, και κατάφερε να γίνει πασάς στο Αλγέρι και να πάρει μέρος σε πολλές μάχες εναντίον των χριστιανών της Μεσογείου. Το 1571 Ο Ουλούτζ Αλή επιτέθηκε στο Ρέθυμνο με 40 γαλέρες. Οι Ενετοί το είχαν εγκαταλείψει αφήνοντας μια μικρή φρουρά με 100 άντρες, που δεν κατάφεραν να προβάλουν ουσιαστική αντίσταση. Ο Ουλούτς Αλή εύκολα εκπόρθησε τα τείχη του Ρεθύμνου και κατέστρεψε ολοσχερώς την πόλη.

Μετά από αυτή τη καταστροφή φάνηκε η ανάγκη ουσιαστικής οχύρωσης της πόλης και οι αρμόδιοι τοπικοί παράγοντες, Ρεθυμνιώτες και Βενετοί, ο απλός λαός του Ρεθύμνου αλλά και η Βενετική Γερουσία, αποφάσισαν να κατασκευάσουν ένα οχυρό που θα μπορούσε να περιλάβει όλες τις κατοικίες της πόλης του Ρεθύμνου. Σαν η καταλληλότερη θέση επιλέχτηκε ο λόφος του Παλαιόκαστρου. Έτσι, ξεκίνησε η θεμελίωση της Φορτέτζας, ενός εκ των αρτιότερων οχυρωματικών έργων που δημιούργησε στη Κρήτη η κατοχή των Ενετών.

Η Φορτέτζα χτίστηκε σύμφωνα με το προμαχωνικό σύστημα οχυρωματικής αρχιτεκτονικής, δηλαδή προμαχώνες οι οποίοι ενώνονταν μεταξύ τους με τμήματα ευθύγραμμων τειχών με μεγάλο πλάτος και με κλίση εξωτερικά ώστε να εξοστρακίζονται τα βλήματα των εχθρών χωρίς να προκαλούν ζημιές στο οχυρό.

Για τη κατασκευή του φρουρίου της Φορτέτζας, εφαρμόστηκε το αρχικό σχέδιο του αρχιτέκτονα Sforza Pallavicini, στη συνέχεια όμως κρίθηκαν αναγκαίες κάποιες τροποποιήσεις, βελτιώσεις και επεκτάσεις για να ολοκληρωθεί η ανέγερση του φρουρίου.

Τη πρώτη πέτρα στα θεμέλια της Φορτέτζας, τοποθέτησε ο Βενετσιάνος Ρέκτορας Alvise Lando στις 13 Σεπτεμβρίου του 1573 και ως το 1580 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες στον περίβολο και στα δημόσια κτίρια που υπήρχαν μέσα σε αυτόν.

Στα χρόνια που χρειάστηκαν για να κτιστεί η Φορτέτζα δούλεψαν αγγαρεία 107.142 Κρητικοί και 40.205 επιταγμένα ζώα, ενώ αναφέρεται ότι υπεύθυνος για το χτίσιμο ήταν ο πρωτομάστορας Γ. Σκορδύλης.

Το Ρέθυμνο έπεσε στους Οθωμανούς το 1646. Κατά τη διάρκεια της τούρκικης κατοχής η οργάνωση της Φορτέτζας δεν φαίνεται να υπέστη σημαντικές αλλαγές, αν και δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες.

Αρκετά νωρίς οι Τούρκοι μετέτρεψαν τον Ενετικό καθεδρικό ναό του Αγίου Νικολάου μέσα στη Φορτέτζα σε τέμενος του Sultan Ibrahim. Παράλληλα αυξήθηκε ο αριθμός κατοικιών κυρίως στη νότια και ανατολική πλευρά του φρουρίου, καθώς εκεί εγκαταστάθηκε η τουρκική φρουρά και η διοίκηση.

Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα το εσωτερικό της Φορτέτζας ήταν σχεδόν ολόκληρο οικοδομημένο. Από τα πρώτα όμως μεταπολεμικά χρόνια άρχισε η μεταφορά των κατοίκων που έμεναν μέσα στη Φορτέτζα σε άλλα σημεία του Ρεθύμνου.

Η συνεχής και ποικίλη χρήση της Φορτέτζας στη διαδρομή των αιώνων, αλλοίωσε την αρχική της μορφή όχι μόνο εσωτερικά αλλά και εξωτερικά. Το φρούριο χρειάστηκε μια εικοσαετία περίπου για να αποκατασταθούν οι φθορές και να απομακρυνθούν τα πορνεία του Ρεθύμνου που βρίσκονταν εκεί. Αξίζει να σημειωθεί πως η Φορτέτζα για ένα μεγάλο διάστημα φιλοξένησε ακόμα και τις φυλακές του Ρεθύμνου.


Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Η Φορτέτζα, ουσιαστικά, δεν υπήρξε ποτέ ιδιαίτερα ασφαλής οχύρωση καθώς ελαττώματα της αναφέρονται ήδη στα 1602 μ.Χ. σε αναφορά του Βενετού Benetto Moro όπως η έλλειψη τάφρου (διότι αμέσως έξω από τα τείχη υπήρχε το εξωβούργιο, που αποτελούσε κατοικημένη ζώνη) και αντερείσματος (το τείχος ήταν χαμηλό, χωρίς αρκετή ενίσχυση), γεγονός που καθιστούσε εύκολη την εκπόρθηση του οχυρού με σκάλες.

Παράλληλα οι ιδιομορφίες του εδάφους, η μικρή του έκταση καθώς και οικονομικές δυσκολίες και συνεχείς τροποποιήσεις του αρχικού σχεδίου, οδήγησαν στην εφαρμογή των γενικών μόνο κανόνων κατασκευής φρουρίων με προμαχώνες. Σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το μικρό ανασφάλιστο λιμάνι του Ρεθύμνου δεν ήταν κατάλληλο για τις βενετσιάνικες γαλέρες, καταλήγει κάποιος στο παρακάτω συμπέρασμα: η Φορτέτζα του Ρεθύμνου κάλυπτε τις ανάγκες της ενετικής φρουράς και της διοίκησης, αλλά δεν ήταν φτιαγμένη για να αντέξει σε μια μακριά πολιορκία και να ενισχύσει ουσιαστικά την άμυνα της Κρήτης απέναντι στην τουρκική απειλή. Αυτό φάνηκε από το ότι έπεσε στα χέρια των Τούρκων μέσα σε 23 μόνο μέρες, ενώ το φρούριο του Χάνδακα (Ηράκλειο) άντεξε 21 ολόκληρα χρόνια.

Οι χώροι του κάστρου

Ο περίβολος του κάστρου της Φορτέτζας σώζεται ακέραιος. Τα περισσότερα όμως από τα κτίρια που ήταν οικοδομημένα στο εσωτερικό του έχουν κατεδαφιστεί. Χάθηκαν έτσι αξιόλογα κτίσματα της ενετοκρατίας και της τουρκοκρατίας, ωστόσο διατηρούνται κάποια από τα δημόσια κτίρια, όχι ιδιαίτερα αλλοιωμένα από μεταγενέστερες επεμβάσεις.

Το φρούριο στα ανατολικά και νότια αποτελείται από τέσσερις κύριους ημιπρομαχώνες-του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Παύλου, του Αγίου Ηλία και του Αγίου Λουκά -ενώ στα βόρεια και δυτικά κλείνει με τρεις προεξοχές/ ακμές- του Αγίου Πνεύματος, της Αγίας Ιουστίνης και του Αγίου Σώζοντος. Ανατολικά βρίσκεται η κύρια πύλη, με τους τρεις παράπλευρους θολωτούς χώρους για τη φρουρά, ενώ δευτερεύουσες βοηθητικές πύλες ανοίγονται στα βόρεια και στα δυτικά.

Αμέσως μετά την κεντρική είσοδο ο επισκέπτης συναντά την αποθήκη του Πυροβολικού. Πρόκειται για ένα διώροφο κτίριο, στο οποίο φυλάσσονταν τα κανόνια και τα άλλα εξαρτήματα του πυροβολικού. Στο κέντρο του κάστρου βρίσκεται η «πλατεία». Σε αυτήν βρίσκεται το Τέμενος του Sultan Ibrahim, που χτίστηκε στην ίδια θέση όπου υπήρχε ο καθεδρικός ναός του Αγίου Νικολάου. Ε ίναι ένα επιβλητικό κτίριο, που δεσπόζει στο φρούριο και σε όλη την πόλη του Ρεθύμνου, με κύρια χαρακτηριστικά το μεγάλο ημισφαιρικό του τρούλο, με διάμετρο 14,65 μ., την πολυγωνική κόγχη του μιχράμπ στα ανατολικά του και τη σωζόμενη πολυγωνική βάση του μιναρέ.
Νότια του Τεμένους υπάρχει κτίριο που πιθανότατα ανήκε στο συγκρότημα του επισκοπικού μεγάρου. Στο χώρο της πλατείας, απέναντι από το τέμενος, σώζεται κτίριο, το οποίο πιθανόν ήταν οι φυλακές του συγκροτήματος του Palazzo Publico, δηλαδή της κατοικίας του Ρέκτορα -διοικητή- της πόλης.

Πάνω στην προεξοχή της Αγίας Ιουστίνης βρίσκεται το κτίριο των Συμβούλων. Στο χώρο αυτό κατοικούσε, σύμφωνα με τις πηγές, ο ένας από τους δύο Συμβούλους του Ρεθύμνου, ενώ ο άλλος παρέμενε κάτω στην πόλη, για την επιτήρηση της τάξης. Παράλληλα με το τείχος, ανάμεσα στην προεξοχή της Αγίας Ιουστίνης και του Αγίου Σώζοντος, διατηρείται μεγάλο τμήμα των αποθηκευτικών χώρων που είναι γνωστοί ως «Συγκρότημα της Βόρειας Πυλίδας». Πρόκειται για το κυριότερο συγκρότημα αποθηκών της Φορτέτζας, συνδυασμένο με τους χώρους φρουράς της βόρειας βοηθητικής πύλης.

Ακριβώς πάνω από την είσοδο του προμαχώνα του Αγίου Νικολάου σώζεται ένα κτίριο της εποχής της Ενετοκρατίας, του οποίου η χρήση δεν έχει προσδιοριστεί με ακρίβεια. Αποτελείται από δύο θολοσκεπείς χώρους και περιβάλλεται από περίβολο. Ακριβώς νότια από το παραπάνω δίδυμο κτίριο, υπάρχει η μικρή εκκλησία του Αγίου Θεοδώρου του Τριχινά. Πρόκειται για ένα μονόχωρο εκκλησάκι, το οποίο εγκαινιάστηκε το 1899 από το Ρώσο διοικητή του Ρεθύμνου Θ. Ντε Χιόστακ, χωρίς να γνωρίζουμε αν είναι επισκευή κάποιας παλαιότερης ή κατασκευάστηκε εξ' αρχής στα τέλη του 19ου αιώνα.

Οι πυριτιδαποθήκες ήταν απομονωμένες και κατανεμημένες σε όλο τον περίβολο. Σήμερα σώζονται μόνο δύο, η μια ανάμεσα στις προεξοχές του Αγίου Πνεύματος και της Αγίας Ιουστίνης και η άλλη στην προεξοχή του Αγίου Σώζοντος. Παράλληλα πάνω στο Φρούριο ο επισκέπτης μπορεί να δει αρκετά φρεάτια δεξαμενών για την αποθήκευση του νερού. Ελάχιστα είναι τέλος τα ερείπια ιδιωτικών κατοικιών, κυρίως κοντά στον προμαχώνα του Αγίου Νικολάου.


Πρώτη δημοσίευση στον Καστρολόγο:    Σεπτέμβριος 2012

Πηγές

  • Ιστοσελίδα explorecrete.com - Η Φορτέτζα στο Ρέθυμνο
  • Ιστοσελίδα travelplorer.com - Κάστρο Φορτέτζα (Ρέθυμνο) - Συγγραφέας: Βάλια Αγγελάκη, αρχαιολόγος
  • ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ, τεύχος 56-59/B5 (2001-2004), σελ. 601-603 (με περιγραφή εργασιών συντήρησης, κυρίως)
  • ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ, τεύχος 55/B2 (2000), σελ. 1078-1080
  • Φωτογραφίες 17, 18 από τον Fred Kok (Αύγουστος 2018)



Τα δικά σας σχόλια:

Δεν υπάρχουν σχόλια


Στείλτε σχόλιο, παρατήρηση, πληροφορία:

Η απευθείας υποβολή σχολίων μέσα από την ιστοσελίδα έχει απενεργοποιηθεί. Αν θέλετε να στείλετε κάποιο σχόλιο, χρησιμοποιήστε τη φόρμα επικοινωνίας.

Αν το επιθυμείτε, το μήνυμα που θα στείλετε με αυτόν τον τρόπο θα δημοσιευθεί στα σχόλια αυτής της σελίδας.





My "other" sites:
eagle
byzantium.gr
owl
gnomikologikon.gr
greece
geogreece.gr

best quotes
best-quotations.com

Road map to Φορτέτζα Ρεθύμνου

Πρόσβαση
Διαδρομή προς το μνημείο
Στη Φορτέτζα μπορείτε να πάτε είτε μέσα από τα στενά της παλιάς πόλης του Ρεθύμνου, είτε ευκολότερα ακολουθώντας τον παραλιακό δρόμο που ξεκινά πίσω από το παλιό ενετικό λιμάνι.
Είσοδος:
Είσοδος με εισιτήριο, Ωράριο περιορισμένο.

Χρονολόγιο
  • Προ13ου αι. Βυζαντινή οχύρωση
  • 1540-1570: Πρώτη ενετική οχύρωση
  • 1571: Λεηλασία από τουρκικό στόλο
  • 1573-1580: Κατασκευή νέου ενετικού κάστρου
  • 1646: Οθωμανική κατάκτηση
  • 1896: Απελευθέρωση, Κρητική Πολιτεία
  • Μέσα 20ου αιώνα: Βαθμιαία εγκατάλειψη



Γειτονικά Κάστρα
Πύργος Αρχαίας Ελεύθερνας
Πύργος Γερανίου
Πύργος Γιαννουδίου
Κουλές Καλονύχτη
Κουλές Κοξαρέ
Πύργος Μαρουλά Ι
Πύργος Μαρουλά ΙΙ
Κουλές Μέρωνα
Φρούριο Μονοπάρι
Κουλές Πλακιά
Κουλές Ποταμών
Πύργος Συγγέλου