Καστρολογοσ

Κάστρα της Ελλάδας
 

Ηράκλειο, Δήμος Ηρακλείου, Νομός Ηρακλείου,Κρήτη

Ενετικά Τείχη Ηρακλείου

ή Μεγάλο Κάστρο του Χάνδακα  
★ ★ ★ ★
 <  790 / 1102  > 
  • Φωτογραφιες
  • Δορυφορικη
  •   Χαρτης  
  •  Κατοψη 
  •  Απεικόνιση 
  •   Βιντεο  


Τοποθεσία:
Ηράκλειο
Περιφέρεια > Νομός: Greek Map
Κρήτη
Ν.Ηρακλείου
Δήμος > Πόλη ή Χωριό:
Δ.Ηρακλείου
• Ηράκλειο
Υψόμετρο:
Σε Μηδενικό Υψόμετρο
Χρόνος Κατασκευής  Προέλευση
15ος αιών  
ΕΝΕΤΙΚΟ
H 
Τύπος Κάστρου  Κατάσταση
Καστροπολιτεία  
Σχετικα Καλη
 
 
 
 
 
 
 

Τα επιβλητικά τείχη του Ηρακλείου είναι από την περίοδο της Ενετοκρατίας. Άρχισαν να κατασκευάζονται το 1462 και η οικοδόμησή τους διήρκεσε έναν αιώνα. Σήμερα είναι το καλύτερα διατηρημένο οχυρωματικό έργο στη Μεσόγειο.


Ιστορία

Στη θέση της σημερινής πόλης του Ηρακλείου υπήρχε στην αρχαιότητα το ομώνυμο λιμάνι της Κνωσού, το οποίο αναφέρεται από τον Στράβωνα. Ο οικισμός εξακολούθησε να υφίσταται με το ίδιο όνομα ως τους πρώιμους βυζαντινούς χρόνους.

Κατά τη Μεσοβυζαντινή περίοδο, ο οικισμός εξακολουθούσε να υπάρχει και ονομαζόταν «Κάστρο», λόγω της οχύρωσης του με τείχος. Έχουν βρεθεί ίχνη του Βυζαντινού τείχους κοντά στο λιμάνι του Ηρακλείου.

Το 824 μ.Χ. ολόκληρη η Κρήτη έπεσε στα χέρια μιας συμμορίας Σαρακηνών με προέλευση από την Ανδαλουσία υπό την ηγεσία του Αμπού Χαφς Ομάρ, που ονομαζόταν από τους Έλληνες Απόχαψις. Η ως τότε πρωτεύουσα της Κρήτης, η Γόρτυνα, καταστράφηκε, καθώς δεν ήταν παραθαλάσσια και δεν εξυπηρετούσε τις ανάγκες των Σαρακηνών πειρατών. Αντίθετα, το μικρό κάστρο του Ηρακλείου θεωρήθηκε ότι μπορούσε να αποτελέσει τη νέα βάση για τις ληστρικές τους επιδρομές στη Μεσόγειο.

Έτσι, μετέφεραν την πρωτεύουσα στο Κάστρο και την οχύρωσαν. Η αραβική οχύρωση ξεκινούσε από το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, ακολουθούσε την εξωτερική γραμμή των οδών Δαιδάλου και Χάνδακος, και κατέληγε στη θάλασσα. Το τείχος ήταν χτισμένο με άψητους πλίνθους, φτιαγμένους από τρίχες αιγών και χοίρων. Το τείχος ήταν αρκετά πλατύ, ώστε να μπορούν να περνούν ταυτόχρονα δύο άμαξες. Από την απέξω μεριά είχε ανοιχτεί βαθιά τάφρος, στην οποία μπορούσε να διοχετευθεί νερό από τη θάλασσα και να περικυκλώσει την πόλη σε μια ώρα. Εξαιτίας της τάφρου αυτής, οι Άραβες ονόμασαν το Ηράκλειο «φρούριο της Τάφρου» (Rabdh el Khantak), ονομασία που εξελληνίστηκε αργότερα σε «Χάνδακας» από τους Βυζαντινούς και μετασχηματίστηκε σε «Candia» από τους Βενετσιάνους.

Οι Βυζαντινοί προσπάθησαν κατ’ επανάληψιν να ανακτήσουν την Κρήτη αλλά χωρίς αποτέλεσμα, έως ότου απελευθερώθηκε το 961 μ.Χ. από το στρατηγό (τότε) Νικηφόρο Φωκά. Φοβούμενος πιθανή επιστροφή των Αράβων, ο Φωκάς κατέστρεψε την οχύρωση της τάφρου και έκτισε στην ενδοχώρα το φρούριο «Ρόκκα» ή «Τέμενος» στο Κανλί Καστέλι (Προφήτης Ηλίας).

Αλλά αυτό το καινούργιο κάστρο δεν πέτυχε να συγκεντρώσει κόσμο. Η πόλη του Χάνδακα γρήγορα ανέκαμψε από την καταστροφή, ανοικοδομήθηκε και έγινε ξανά το διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο του νησιού. Οι Βυζαντινοί ξανάκτισαν ισχυρή οχύρωση. Τα τείχη αυτά κτίστηκαν πάνω στα αραβικά, ενώ μια πύλη τους κτίστηκε στο σημείο του κτιρίου Ακτάρικα (δίπλα στα λιοντάρια). Η πύλη έγινε γνωστή με το όνομα Μεγάλη Καμάρα (Voltone) από τους Ενετούς.

Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1204 η Κρήτη παραχωρήθηκε στους Ενετούς. Οι Ενετοί δεν βιάστηκαν να κατέβουν στο νησί με αποτέλεσμα να εκμεταλλευτούν το κενό Γενουάτες πειρατές υπό την ηγεσία του Ερρίκο Πεσκατόρε και, το 1206, να καταλάβουν ένα μεγάλο μέρος της Κρήτης, μαζί με το Χάνδακα. Οι Γενουάτες οχύρωσαν πολύ γρήγορα τα τρία μεγάλα φρούρια του Χάνδακα, της Σητείας και του Ρεθύμνου και δώδεκα άλλα μικρότερα σε στρατηγικές θέσεις.

Την άνοιξη του 1209, οι Ενετοί κατέφτασαν για να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους στην Κρήτη και το 1211 κατέλαβαν το Ηράκλειο (και μέχρι το 1217 ολόκληρο το νησί). Έτσι άρχισε η περίοδος της Ενετοκρατίας στην Κρήτη που διήρκεσε 4,5 αιώνες. Στον Χάνδακα εγκαταστάθηκε ο Δούκας του Βασιλείου της Κρήτης

Οι Ενετοί βρήκαν τον Χάνδακα οχυρωμένο με τα βυζαντινά τείχη. Επισκεύασαν τα τείχη και τα προσάρμοσαν στις απαιτήσεις της πολεμικής τέχνης της εποχή. Στο αναμορφωμένο αυτό τείχος ενσωματώθηκαν και πολλά τμήματα του Βυζαντινού.
Εκείνο το πρώτο ενετικό τείχος είχε ευθύγραμμες πλευρές με πύργους κατά διαστήματα. Ξεκινούσε από το Μπεντενάκι και ακολουθούσε τις οδούς Χάνδακα και Δαιδάλου, με την πύλη Voltone ενδιάμεσα. Ύστερα συνέχιζε στην οδό Μποφώρ κι έφτανε στο λιμάνι. Έξω από τα τείχη αυτά απλωνόταν ακτινωτά οι δρόμοι προς τα διάφορα μέρη της Κρήτης.


Τον 15ο αιώνα προέκυψαν νέα δεδομένα: Με την άλωση της Κωνσταντινούπολης, η απειλή των Τούρκων –και για την Κρήτη– έγινε άμεση. Έτσι, οι Ενετοί ξεκίνησαν να προετοιμάζουν την άμυνα τους κτίζοντας δεκάδες φρούρια στο νησί. Παράλληλα, η η ανακάλυψη της πυρίτιδας και η χρήση της στα τηλεβόλα όπλα τον 15ο αιώνα, επέβαλε την κατασκευή ενός ισχυρότερου κάστρου. Στο μεταξύ ο Χάνδακας μεγάλωνε συνεχώς και οι συνοικισμοί κτίζονταν άναρχα έξω από τα τείχη, με τον πληθυσμό εκτός τειχών να είναι 4 φορές μεγαλύτερος από αυτόν μέσα στο κάστρο. Έτσι ήταν απαραίτητο το νέο κάστρο να προστατεύει ολόκληρη τη νέα πόλη.

Η ανοικοδόμηση των νέων τειχών (τα σημερινά τείχη του Ηρακλείου) ξεκίνησε το 1462 και διήρκεσε περισσότερο από έναν αιώνα. Τα αρχικά σχέδια ήταν του μηχανικού Καμποφρεγκόζο, αλλά στην πορεία χρησιμοποιήθηκαν σχέδια του ικανότατου μηχανικού Michel Sammicheli.

Η δαπάνη της ανοικοδόμησης βάρυνε τα ταμεία της Βενετίας που επέβαλε όμως και πρόσθετη φορολογία για το σκοπό αυτό στον Κρητικό λαό, την Εκκλησία και τους Εβραίους. Όλοι οι Κρητικοί 14-60 χρονών, ήταν υποχρεωμένοι να κάνουν κάθε χρόνο μια αγγαρεία μιας βδομάδας, μαζί με τα ζώα τους, χωρίς αμοιβή και διατροφή. Τα υλικά μεταφέρονταν από τα λατομεία του Κατσαμπά, το Τηγάνι Χερσονήσου και τα ερείπια της Κνωσού.

Η οθωμανική κατάκτηση της Κρήτης άρχισε στα 1645 με την κατάληψη των Χανίων. Το επόμενο έτος έπεσε στα χέρια των Οθωμανών και το Ρέθυμνο.

Το 1648 τα οθωμανικά στρατεύματα εμφανίστηκαν μπροστά στα τείχη του Χάνδακα. Η πολιορκία του ισχυρού οχυρού υπήρξε μοναδική σε διάρκεια στην παγκόσμια ιστορία, αφού κράτησε 21 ολόκληρα χρόνια.

Τελευταίος διοικητής των υπερασπιστών ήταν ο γνωστός Φραγκίσκος Μοροζίνι με τη συνδρομή των ντόπιων κατοίκων και λίγων επικουρικών δυνάμεων σταλμένων από τον πάπα, τους Ιωαννίτες ιππότες, την Ισπανία, τη Γαλλία και το Δούκα της Σαβοΐας. Καθοριστικό ρόλο στην άλωση της πόλης έπαιξε η προδοτική στάση του συνταγματάρχη του μηχανικού Andrea Barozzi, ο οποίος αποκάλυψε στον εχθρό τα αδύνατα σημεία των οχυρώσεων. Ο Μοροζίνι αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει στις 16 Σεπτεμβρίου 1669, μετά από επίπονες διαπραγματεύσεις με το βεζίρη Αχμέτ Κιοπρουλή. Η οθωμανική κατάκτηση ανέκοψε την πορεία ανάπτυξης του νησιού και την άνθιση της κρητικής αναγέννησης στα γράμματα και τις τέχνες, οδήγησε στη συρρίκνωση του πληθυσμού και στην παρακμή των αστικών κέντρων.

Τριάντα χρόνια μετά την κατάκτησή του ο Χάνδακας, το Μεγάλο Κάστρο, χαρακτηριζόταν από τους περιηγητές ως «λείψανο πόλεως».


Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

/iframe>

Το τείχος ήταν σχήματος τριγωνικού με βάση την παραθαλάσσια πλευρά του και την κορυφή προς νότο. Σήμερα σώζεται σε ένα μήκος γύρω στα 3 χιλιόμετρα (χωρίς να προσμετρήσουμε το μήκος που αντιστοιχεί στην πολύπλοκη διαμόρφωση των προμαχώνουν). Η αρχική περίμετρος του ενετικού τείχους που περιέκλειε το Ηράκλειο ξεπερνούσε τα 4800 μέτρα. Υπήρχε και ξηρή τάφρος εξωτερικά με μεγάλο πλάτος και βάθος.
Από την εξωτερική μεριά της τάφρου είχαν υψωθεί προτειχίσματα καθώς και μικρά εξωτερικά φρούρια (τα Revelini) για να καθιστούν δυσκολότερη την προσέγγιση των τειχών από τους εχθρούς.

Εκείνο που πρέπει να επισημάνουμε είναι το τεράστιο μέγεθος της οχύρωσης. Ήταν ένα φαραωνικό έργο για τα ελληνικά δεδομένα και, γενικά, για τα δεδομένα της εποχής. Οι προμαχώνες ήταν απίστευτα ογκώδεις. Για να πάρουμε μια ιδέα του μεγέθους, στον προμαχώνα Μαρτινέγκο έχει χωρέσει ένα ποδοσφαιρικό γήπεδο (του «Γ.Σ. Εργοτέλης») που καλύπτει μετά βίας το 60% της έκτασης του προμαχώνα!


Πύλες

Το κάστρο είχε τέσσερις κύριες πύλες στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα:
Στη βόρεια μεριά, στο τέρμα της σημερινής 25ης Αυγούστου, ήταν η πύλη του Μώλου, από την οποία επικοινωνούσε η πόλη με το λιμάνι. Εδώ γράφτηκε ο πρόλογος και ο επίλογος της Τουρκικής κατάκτησης του νησιού τον Σεπτέμβριο του 1669 και τον Αύγουστο του 1898, αντίστοιχα.
Στην ανατολική πλευρά εκεί που είναι σήμερα το άγαλμα του Ελευθέριου Βενιζέλου, βρισκόταν η πύλη του Αγίου Γεωργίου ή του Λαζαρέτο ή του Μαρουλά, μέσω της οποίας η πόλη επικοινωνούσε με την ανατολική Κρήτη και το λοιμοκαθαρτήριο (Λαζαρέτο).
Στη νότια πλευρά είχε κατασκευαστεί από το 1587 η πύλη του Ιησού ή Καινούργια Πόρτα. Η πύλη αυτή άνοιγε την πόλη προς τις νότιες επαρχίες του νομού. Από εδώ επίσης έμπαινε στο Ηράκλειο, ο αγωγός που τροφοδοτούσε με νερό την πόλη. Η σημερινή Καινούργια Πόρτα που ανοίχθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα δεν μοιάζει καθόλου με την πύλη της παλιάς εποχής.
Στη δυτική πλευρά, στο τέλος της πλατείας Στράτα (Strata Larga) της σημερινής οδού Καλοκαιρινού είχε κατασκευαστεί η Πύλη του Παντοκράτορα, η σημερινή Χανιόπορτα που είχε (και έχει) στο πάνω μέρος την προτομή του Παντοκράτορα με τη λέξη Omnipotens (Παντοκράτωρ). Από αυτή την πύλη επικοινωνούσε η πόλη με τη Δυτική Κρήτη.

Οι τρεις χερσαίες πύλες του Αγίου Γεωργίου, του Ιησού και του Παντοκράτορα έκλειναν εσωτερικά και εξωτερικά με βαριές και στέρεες πόρτες κάθε βράδυ την ώρα της Δύσης του ηλίου και άνοιγαν το πρωί με την ανατολή του. Όσοι δεν προλάβαιναν να μπουν μέσα διανυκτέρευαν σε ειδικά θολωτά κτίρια, γι’αυτό το σκοπό. Οι πύλες στην εξωτερική τους πλευρά προστατεύονταν από ημικυκλικές προεξοχές που ονομάζονταν Orecchione (μεγάλα αυτιά).

Εκτός από τις τέσσερις αυτές κύριες πύλες, υπήρχαν ακόμη τρεις άλλες για στρατιωτικούς σκοπούς. Αυτές ήταν η πύλη του Αγίου Ανδρέα (ΒΔ, πάνω στη θάλασσα), η πύλη της Αμμουδιάς ή Sabionera (ΒΑ) και η πύλη Δερματά στον ομώνυμο κόλπο (που βρίσκεται δίπλα στο μουσείο Φυσικής Ιστορίας), η οποία άνοιγε προς τη θάλασσα. Η τελευταία είχε κατασκευαστεί ως διέξοδος την περίπτωση αποκλεισμού του στομίου του Ενετικού Λιμανιού. Στην πύλη αυτή αποβιβάστηκαν τον Νοέμβριο του 1668 οι Γάλλοι εθελοντές του Κόμητα De La Feuillades, που όμως κανονιοβολήθηκαν από τους Τούρκους, από τις εκβολές του Γιόφυρου ποταμού. Η πύλη αυτή υπάρχει και σήμερα, δίπλα στο νέο δημοτικό πάρκινγκ, απέναντι από το Μποδοσάκειο Σχολείο.


Προμαχώνες

Το χερσαίο τείχος ήταν ενισχυμένο με εφτά τεράστιους προμαχώνες. Γενικά, οι προμαχώνες είχαν αντικαταστήσει σταδιακά τους μεγάλους στρογγυλούς και πολυγωνικούς πύργους των μεσαιωνικών κάστρων, μετά την ανακάλυψη της πυρίτιδας, και προορίζονταν να εξυπηρετήσουν τη χρήση των νέων αυτών όπλων, τα οποία δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν με ευχέρεια στα ογκώδη κτίσματα των παλιών οχυρωματικών συστημάτων. Ο προμαχώνας ήταν μια συμπαγής πλατφόρμα, που προεξείχε από τα τείχη, για να μπορέσει να προσβάλει σε μεγαλύτερη έκταση και να υποστηρίζει αποτελεσματικά τα παρακείμενα μέρη της οχύρωσης. Στις γωνίες του πολυγωνικού οχυρωματικού περιβόλου κατασκευάζονταν συνήθως πενταγωνικού προμαχώνες.

Οι επτά προμαχώνες των τειχών του Hρακλείου ήταν τοποθετημένοι πάνω στα τείχη ως εξής:
Στη βορειοανατολική γωνία, απέναντι από το σημερινό ξενοδοχείο Ατλαντίς, υπήρχε ο προμαχώνας Σαμπιονέρα (Sabionera) ή της Άμμου, με τον επιπρομαχώνα Zane (πρόσθετος προμαχώνας πάνω στον προμαχώνα).
Στην νοτιοανατολική γωνία (στο σημερινό Καπετανάκειο) ήταν ο προμαχώνας Βιτούρι (από το όνομα του Προβλεπτή Κρήτης), με τον ομώνυμο επιπρομαχώνα.
Στην Πύλη του Ιησού (σημερινή Καινούργια πόρτα) είχε κτιστεί ο ομώνυμος προμαχώνας, ο προμαχώνας Ιησού.
Στην κορυφή του τριγωνικού περιβόλου βρισκόταν ο προμαχώνας του Μαρτινέγκο, όπου βρίσκεται σήμερα ο τάφος του Νίκου Καζαντζάκη (για την ακρίβεια, βρίοσκεται στον επιπρομαχώνα υτου προμαχώνα). Είναι ο μεγαλύτερος προμαχώνας του Ηρακλείου.
Απέναντι από το νοσοκομείο Πανάνειο, στο Κομμένο Μπεντένι, υπήρχε ο προμαχώνας της Βηθλεέμ.
Δίπλα στην Πύλη του Παντοκράτορα (Χανιόπορτα) υπήρχε ο ομώνυμος προμαχώνας.
Στη βορειοδυτική γωνία του τείχους, υπήρχε ο προμαχώνας του Αγίου Ανδρέα, ο μικρότερος του Χάνδακα.

Στο τείχος και, κατά κανόνα, πίσω από τους προμαχώνες είχαν κατασκευαστεί τετράγωνα οικοδομήματα, με χοντρούς τοίχους και θολωτές στέγες, που προορίζονταν για οπλαποθήκες.

Κάθε προμαχώνας ενωνόταν με το τείχος με ένα λαιμό που διέθετε σε κάθε του πλευρά από μια πλατεία σε χαμηλότερο επίπεδο, με δύο θυρίδες για τα πυροβόλα. Το πυροβόλο της εσωτερικής θυρίδας έβαλε πλάγια και σε απόσταση, ενώ εκείνο της εξωτερικής κάλυπτε την περιοχή μπροστά στα τείχη. Για την καλύτερη εποπτεία της περιοχής, διαμορφώθηκαν επιπρομαχώνες σε μορφή κόλουρης πυραμίδας. Μια κεκλιμένη δίοδος χρησίμευε στην μεταφορά των πυροβόλων από το επίπεδο του εδάφους ως τις πλατείες και τους επιπρομαχώνες. Το καρδιόσχημο σχήμα των προμαχώνων προσέφερε καλύτερη αντίσταση στις επιθέσεις με πυροβόλα όπλα, αλλά και δυσκόλευε σημαντικά την κατά μέτωπο επίθεση του στρατού των πολιορκητών.

Το μεγάλο βάθος της τάφρου εγκλώβιζε τον εχθρό που ήταν υποχρεωμένος να εισέλθει στο εσωτερικό της για να προσεγγίσει το τείχος και η μορφή των προμαχώνων, σε συνδυασμό με τα γωνιώδη αντιτειχίσματα που κάλυπταν τα κενά ανάμεσά τους, εξανάγκαζε τον εχθρό να συγκεντρώνεται στο χώρο ανάμεσα στους λαιμούς των προμαχώνων, όπου ήταν απροστάτευτος από τις βολές των πυροβόλων που βρίσκονταν στις χαμηλές πλατείες. Ταυτόχρονα οι αντιπρομαχώνες εμπόδιζαν τις βολές των πυροβόλων του εχθρού προς το τείχος. Η τάφρος του Χάνδακα δεν είχε ποτέ νερό και ο ρόλος της στην αμυντική προστασία της πόλης, όπως περιγράφηκε πιο πάνω, αποτελεί σοβαρή ένδειξη ότι πιθανότατα δεν προοριζόταν για κάτι τέτοιο.

Για τη συμπλήρωση της οχύρωσης της πόλης, οι Ενετοί κατεδάφισαν το μικρό παλιό φρούριο στην είσοδο του λιμανιού και έκτισαν μέσα σε 17 χρόνια το νέο φρούριο Rocca al mare (φρούριο της θάλασσας), τον γνωστό μας Κούλε, που δεσπόζει ακόμη στο παλιό λιμάνι.

Στις παραμονές του Κρητικού Πολέμου (1630), οι Ενετοί είχαν εξοπλίσει το Κάστρο και το φρούριο με 428 τηλεβόλα διαφόρα διαμετρημάτων. Η πραγματικά άριστη οχύρωση του Ηρακλείου από τους Ενετούς, ήταν η αιτία που ο Χάνδακας ονομάστηκε Μεγάλο Κάστρο.


Πρώτη δημοσίευση στον Καστρολόγο:    Οκτώβριος 2012
Τελευταία ενημέρωση κειμένου/πληροφοριών:   Νοέμβριος 2021
Τελευταία προσθήκη φωτογραφιών/βίντεο:  Νοέμβριος 2021

Πηγές




Τα δικά σας σχόλια:

Δεν υπάρχουν σχόλια


Στείλτε σχόλιο, παρατήρηση, πληροφορία:

Η απευθείας υποβολή σχολίων μέσα από την ιστοσελίδα έχει απενεργοποιηθεί. Αν θέλετε να στείλετε κάποιο σχόλιο, χρησιμοποιήστε τη φόρμα επικοινωνίας.

Αν το επιθυμείτε, το μήνυμα που θα στείλετε με αυτόν τον τρόπο θα δημοσιευθεί στα σχόλια αυτής της σελίδας.





My "other" sites:
eagle
byzantium.gr
owl
gnomikologikon.gr
greece
geogreece.gr

best quotes
best-quotations.com

Road map to Ενετικά Τείχη Ηρακλείου

Πρόσβαση
Διαδρομή προς το μνημείο
-
Είσοδος:
-

Χρονολόγιο
  • Μεσοβυζαντινή περίοδος: οχύρωση λιμανιού
  • 824 μ.Χ. Κατάκτηση από Σαρακηνούς πειρατές
  • 9ος αι.:Ίδρυση & οχύρωση του «Χάνδακα»
  • 961: Ανάκτηση από τους Βυζαντινούς
  • 1206: Στα χέρια του Γενουάτη Ερίκο Πεσκατόρε
  • 1211: Στα χέρια των Ενετών & Ενίσχυση τειχών
  • 1462: Έναρξη οικοδόμησης νέων τειχών (100 χρόνια)
  • 1648: Έναρξη πολιορκίας από τους Τούρκους
  • 1669: Κατάληψη από τους Τούρκους
  • 1896: Απελευθέρωση, Κρητική Πολιτεία



Παρόμοια
Ενετικά Τείχη Χανίων

Γειτονικά Κάστρα
Φρούριο Τεμένους
Κούλες Φόδελε
Κόκκινος Πύργος Φόδελε
Κουλές Κοπροκεφάλα Φόδελε
Φρούριο Ιναντιγιέ
Κάστελος Καταλαγαρίου
Κούλες
Παλαιόκαστρο Μαλεβιζίου
Κάστελος Μελεσών
Φρούριο Μέλισσα
Πύργος στους Σταμνούς Πεδιάδας
Πύργος Στεργιανού
Φρούριο Θόλων
Κάστρο Βιτσιλιάς