Καστρολογοσ

Κάστρα της Ελλάδας
 

Ρόδος, Δήμος Ρόδου, Νομός Δωδεκανήσου,Νότιο Αιγαίο

Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου

  
★ ★ ★ ★ ★
 <  962 / 1103  > 
  • Φωτογραφιες
  • Δορυφορικη
  •   Χαρτης  
  •  Κατοψη 
  •  Απεικόνιση 


Τοποθεσία:
Ρόδος, παλιά πόλη
Περιφέρεια > Νομός: Greek Map
Νότιο Αιγαίο
Ν.Δωδεκανήσου
Δήμος > Πόλη ή Χωριό:
Δ.Ρόδου
• Ρόδος
Υψόμετρο:
Σε Μηδενικό Υψόμετρο
Χρόνος Κατασκευής  Προέλευση
14ος-15ος αιών  
ΙΩΑΝΝΙΤΙΚΟ
H 
Τύπος Κάστρου  Κατάσταση
Καστροπολιτεία  
Πολυ Καλη
 
 
 
 
 
 
 

Το κάστρο της Ρόδου –ουσιαστικά πρόκειται για ολόκληρη μεσαιωνική πόλη περιβαλλόμενη από τείχη– είναι ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα και πιο ιστορικά κάστρα του κόσμου.

Η σημερινή του μορφή οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στους Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ, που κατείχαν το νησί από το 1309 έως το 1522.
Η επίσημη ονομασία του τάγματος ήταν Ordo Fratrum Hospitalis Sancti Ioannis Hierosolymitani, ενώ οι ιππότες ήταν γνωστοί και ως Ιωαννίτες ή Οσπιτάλιοι.

Συν τοις άλλοις, το κάστρο υπήρξε το θέατρο επιχειρήσεων για δύο από τις πιο σημαντικές πολιορκίες της παγκόσμιας ιστορίας:
1. Από τον Δημήτριο τον Πολιορκητή το 305 π.X. Η πολιορκία υπήρξε πρότυπο και σημείο αναφοράς για τη χρήση πολιορκητικών μηχανών.
2. Από τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή το 1522. Εκείνη η πολιορκία σήμανε το τέλος της εποχής των παραδοσιακών κάστρων αλλάζοντας το τοπίο –κυριολεκτικά– των Ευρωπαϊκών οχυρώσεων.


Ιστορία

Η πόλη της Ρόδου ιδρύθηκε το 408 π.Χ. στο βορειότερο άκρο του νησιού και οικοδομήθηκε με βάση ένα άρτιο πολεοδομικό σύστημα, σχεδιασμένο από τον περίφημο Ιππόδαμο από την Μίλητο.
Λόγω της γεωγραφικής της θέσης στο μεταίχμιο Δύσης-Ανατολής και λόγω των καλών της λιμανιών, η Ρόδος ανέκαθεν είχε μεγάλη στρατηγική σημασία. Ήδη κατά την Ελληνιστική περίοδο η πόλη ήταν πλούσια και διέθετε ισχυρά τείχη που της επέτρεψαν να αντέξει την πολιορκία του Δημητρίου του Πολιορκητή το 305 π.Χ.
Ο φημισμένος Κολοσσός της Ρόδου είχε ανεγερθεί ως τρόπαιο εκείνης της επιτυχίας με λεφτά που έβγαλαν οι Ρόδιοι από τις πολιορκητικές μηχανές που άφησαν πίσω τους οι Μακεδόνες.

Την αρχαία πόλη διαδέχθηκε η βυζαντινή, αρκετά μικρότερη σε μέγεθος και οχυρωμένη ήδη από τον 7ο μ.Χ. αιώνα. Η πρώτη αυτή βυζαντινή οχύρωση περιέκλειε μόνο την περιοχή που ονομάστηκε αργότερα από τους Ιππότες Κολλάκιον (Collacium). Τον 12ο αιώνα το τείχος επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει μια συνολική έκταση 175 στρεμμάτων περίπου. Αυτή τη μορφή είχε η πόλη όταν ήρθαν στις αρχές του 14ου αιώνα οι ιππότες.

Σε έναν από τους πιο σημαντικούς σταθμούς της ιστορίας της, το 1309 η Ρόδος κατακτήθηκε από τους Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη. Οι Ιππότες σύντομα επέκτειναν την κυριαρχία τους και στα υπόλοιπα Δωδεκάνησα.

Το τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη είχε ιδρυθεί στην Ιερουσαλήμ αμέσως μετά την Α’ Σταυροφορία και αναγνωρίστηκε επίσημα από τον Πάπα το 1134. Σκοπός του αρχικά ήταν η περίθαλψη και προστασία των προσκυνητών στους Αγίους Τόπους, αλλά συν τω χρόνω απέκτησε μεγάλη στρατιωτική και οικονομική δύναμη. Μετά την πτώση της Ιερουσαλήμ το 1187, οι Ιππότες περιορίστηκαν στην Κομητεία της Τρίπολης (στον βόρειο Λίβανο) και με την πτώση της Άκρας το 1291 κατέφυγαν στην Κύπρο, όπου δεν μπόρεσαν να μείνουν για πολύ και επέλεξαν σαν επόμενη έδρα τους τη Ρόδο.

Όταν το τάγμα εισέβαλε και εγκαταστάθηκε στη Ρόδο, ήταν μια πολυεθνική αδελφότητα, οργανωμένη σε Γλώσσες (Langues ή Tongues), δηλαδή εθνότητες, που ήταν οι εξής: Γαλλίας, Αγγλίας, Γερμανίας, Ιταλίας, Προβηγκίας, Ωβέρνης (κεντρική Γαλλία) και Ισπανίας (που αργότερα χωρίστηκε σε Καστίλλης, Αραγωνίας).

Κάθε Γλώσσα είχε τη δική της περιοχή ευθύνης για την άμυνα και είχε το δικό της κατάλυμα (auberge) εντός του Κολλακίου, όπου συγκεντρώνονταν τα μέλη της και φιλοξενούνταν διάφορες προσωπικότητες. Γενικός αρχηγός όλων των Γλωσσών ήταν ο Μέγας Μάγιστρος ενώ οι επικεφαλής των Γλωσσών αποτελούσαν το ανώτατο συμβούλιο. Το αξίωμα του Μαγίστρου ήταν ισόβιο. Στο διάστημα 1309-1522, υπήρξαν δεκαεννέα μεγάλοι μάγιστροι, οι περισσότεροι γαλλικής καταγωγής.

Το τάγμα αποτελούσαν τρεις τάξεις «αδελφών»:
1. Οι Ιππότες (Eques), οι οποίοι έπρεπε να έχουν αριστοκρατική καταγωγή τεσσάρων γενεών. Από αυτούς εκλέγονταν τα ανώτερα στελέχη του Τάγματος, οι αρχηγοί των γλωσσών και ο Μεγάλος Μάγιστρος.
2. Οι Καπελάνοι (Capellani), οι οποίοι ήταν οι ιερείς του Τάγματος και η τάξη τους είχε τρεις βαθμίδες: τους απλούς κληρικούς, τους καπελάνους και τους πριόριδες (ηγουμένους) που ήταν το ανώτατο ιερατικό αξίωμα.
3. Οι Σεργέντες (Servientes), οι οποίοι είχαν δύο βαθμίδες: τους Σεργέντες των Όπλων και τους Υπηρέτες. Οι πρώτοι ήταν μάχιμοι και, κατά περίπτωση, βοηθοί και ιπποκόμοι των Ιπποτών, ενώ μπορούσαν να γίνουν και οι ίδιοι Ιππότες. Οι δεύτεροι, υπηρετούσαν στο νοσοκομείο και τους ξενώνες.

Τα μέλη του τάγματος δεν ήταν πάρα πολλά. Δεν έχουμε σαφή εικόνα για τον αριθμό τους. Στα μέσα του 14ου αιώνα οι πηγές κάνουν λόγο για 400 οσπιτάλιους. Ήταν λίγοι, αλλά είχαν την οικονομική ευχέρεια να προσλαμβάνουν στην υπηρεσία τους μισθοφόρους (συμπεριλαμβανομένων ιπποτών που δεν ήταν μέλη του τάγματος) και άλλα στελέχη. Στα μέσα του 15ου αιώνα αναφέρεται η παρουσία στη Ρόδο 450 ιπποτών και 2000 στρατού. Στην πολιορκία του 1522 οι ιππότες ήταν 290 και προφανώς πολλοί από αυτούς θα ήταν προχωρημένης ηλικίας.

Για πάνω από δύο αιώνες, η Ρόδος αποτέλεσε το διοικητικό και πολιτικό κέντρο του κρατιδίου των Ιπποτών, το οποίο περιλάμβανε τα περισσότερα από τα νησιά της Δωδεκανήσου. Επί Ιπποτοκρατίας, με την υποστήριξη των δυτικών και λόγω της συνετής διαχείρισης των ιπποτών, η κίνηση στο λιμάνι της Ρόδου πολλαπλασιάστηκε και το νησί γνώρισε περίοδο οικονομικής άνθησης και ευημερίας παρόλο που είχε να αντιμετωπίσει τη διαρκή μουσουλμανική απειλή.

Οι ιππότες επέδειξαν μεγάλη φροντίδα για την οχύρωση των κτήσεών τους. Άλλωστε το τάγμα είχε μεγάλη εμπειρία από την κατασκευή ισχυρών φρουρίων σε Συρία και Παλαιστίνη τους προηγούμενους δύο αιώνες.

Η επέκταση των τειχών ξεκίνησε επί ηγεσίας του Μεγάλου Μάγιστρου Antonio Fluvian de Riviere (1421-1437). Το εξωτερικό τείχος αποπερατώθηκε μεταξύ 1457 και 1465 και κάλυπτε μια συνολική έκταση 420 στρεμμάτων. Η Βυζαντινή οχύρωση κατεδαφίστηκε όλη εκτός από κάποια τμήματα που ενσωματώθηκαν σε μεταγενέστερα κτίσματα.

Το 1444 ο Μαμελούκος Σουλτάνος της Αιγύπτου πολιόρκησε τη Ρόδο ανεπιτυχώς για 40 μέρες.

Το 1480 η Ρόδος πολιορκήθηκε από το στρατό του Μωάμεθ Β’ Του Πορθητή. Οι Τούρκοι είχαν 100,000 άντρες και 170 πλοία αλλά η σφοδρή αντίσταση των πολιορκημένων δεν τους επέτρεψε να την κυριεύσουν.
To 1481 ένας μεγάλος σεισμός ισοπέδωσε την πόλη και κατέστρεψε μεγάλο μέρος των κτιρίων και των τειχών αφήνοντας πίσω 30.000 νεκρούς. Δεδομένου ότι η Οθωμανική απειλή ήταν πάντα υπαρκτή και άμεση, οι Ιππότες έκαναν μια τεράστια και πολυέξοδη προσπάθεια αναστήλωσης. Τα επόμενα χρόνια οι Μεγάλοι Μάγιστροι Pierre d'Aubusson, Emery d'Amboise, Fabrizio del Carretto και Philippe Villiers de l’Isle Adam επέβλεψαν την αποκατάσταση των τειχών και την ενίσχυσή τους για να αντέχουν τους κανονιοβολισμούς.
Μεταξύ των ενισχύσεων που έγιναν τότε ήταν οι προσθήκες των ισχυρών προμαχώνων του Αγίου Γεωργίου και του Καρέτο.

Η Ρόδος πολιορκήθηκε ξανά από τους Οθωμανούς το 1522, όταν την πολιόρκησε ο στρατός του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς με 400 πλοία και 100.000-200.000 άντρες. Την πόλη υπεράσπιζαν 7.000 χριστιανοί.

Η πολιορκία κράτησε 6μήνες. Στο τέλος, το Δεκέμβριο του 1522, οι Ιωαννίτες είδαν ότι ήταν αδύνατο να συνεχίσουν και παραδόθηκαν. Οι λίγοι επιζώντες ιππότες και 4000 κάτοικοι αναχώρησαν με 50 πλοία. Κατέφυγαν αρχικά στη Σικελία και κατέληξαν στη Μάλτα όπου το τάγμα αναδιοργανώθηκε και επανέκαμψε.

Όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν την πόλη δεν γκρέμισαν τα τείχη (δεν διέβλεπαν άλλωστε κάποια πιθανότητα να χάσουν την πόλη) και τα επισκεύασαν, ενώ δεν παρέλειπαν τη συντήρησή τους στους τέσσερις αιώνες που κράτησε η κυριαρχία τους. Δεν έκαναν όμως καμία μεγάλη προσθήκη ούτε καμιά σοβαρή τροποποίηση. Η μοναδική οχύρωση που διατηρείται από την εποχή της Τουρκορατίας στη Ρόδο είναι το φρούριο του ανατολικού μόλου, εκτός των τειχών.

Στη μεσαιωνική πόλη οι εργασίες οχύρωσης σταμάτησαν για πάντα παγώνοντας το χρόνο στο 1522, με αποτέλεσμα η Ρόδος να είναι παγκοσμίως αντιπροσωπευτικό δείγμα της μετάβασης από τον παραδοσιακό τρόπο κατασκευής κάστρων σε έναν νέο τύπο προσαρμοσμένο στην εποχή των πυροβόλων όπλων.

Το 1912 η Ρόδος κατελήφθη από τους Ιταλούς (που πόζαραν σαν «ελευθερωτές»).
Στις 7 Μαρτίου 1948 τα Δωδεκάνησα ενώθηκαν με την Ελλάδα.


Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Η βυζαντινή οχύρωση της Ρόδου (7ος–13ος αι.) χώριζε την πόλη σε τρία μέρη: την ακρόπολη (εκεί όπου αργότερα χτίστηκε το Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου), το Κολλάκιον και το μπούργκο που ήταν ο λαΪκός συνοικισμός και που τη βυζαντινή εποχή ήταν εκτός των τειχών.
Τμήματα αυτής της αρχικής οχύρωσης σώζονται σήμερα ενσωματωμένα σε μεταγενέστερα κτίσματα, κυρίως στην περιοχή του Κολλακίου.

Κατά την Ιπποτοκρατία, η πόλη επεκτάθηκε και τα τείχη περιέκλειαν σχεδόν τετραπλάσια έκταση συγκριτικά με τα βυζαντινά. Η πόλη αναπτύχθηκε γρήγορα και χτίστηκαν πολλά νέα οικοδομήματα, αλλά η πολεοδομική οργάνωση έμεινε σε γενικές γραμμές η ίδια: Το κέντρο διοίκησης ήταν στο βορειοδυτικό άκρο εκεί όπου από τον 14ο αιώνα κτίστηκε το παλάτι του μάγιστρου. Το Κολλάκιον ήταν η συνοικία όπου κατοικούσαν οι ιππότες και υπήρχαν τα καταλύματα των διαφόρων γλωσσών του τάγματος, η βιβλιοθήκη, το νοσοκομείο και διοικητικές υπηρεσίες. Στο μπούργκο, νότια από το κολλάκιο (αλλά, πλέον, εντός των τειχών) ήταν οι λαϊκές συνοικίες Ελλήνων και Λατίνων. Στο νοτιοανατολικό άκρο, στον ιταλικό/προβηγκιανό τομέα, αναπτύχθηκε η συνοικία των Εβραίων.

Στα τείχη της Ρόδου αποτυπώνεται η εξέλιξη της οχυρωματικής αρχιτεκτονικής σε μια κρίσιμη μεταβατική περίοδο. Τις αλλαγές οδηγούσε η διευρυνόμενη χρήση της πυρίτιδας. Στα μέσα του 15ου αιώνα ο ρόλος των κανονιών στις πολιορκίες ήταν ήδη καθοριστικός ενώ το μπαρούτι έδωσε νέες δυνατότητες στην (παλιά) τακτική υπονόμευσης των τειχών.
Πάντως τα μέρη των τειχών της Ρόδου που ήταν λιγότερο εκτεθειμένα δεν είχαν προτεραιότητα στις απαιτούμενες αλλαγές και διατήρησαν σε σημαντικό βαθμό τη μεσαιωνική μορφή τους, όπως τα βόρεια και τα θαλασσινά τείχη, που προστατεύονταν από τους πύργους των μόλων και το Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου. Σε αυτά τα σημεία βλέπουμε ότι ακόμα και αργά, τον 15ο αιώνα, ακολουθείται μια νοσταλγική οχυρωματική αρχιτεκτονική που από τότε ακόμα ήταν ξεπερασμένη (όπως στους επιβλητικούς πύργους της Θαλασσινής πύλης που ολοκληρώθηκαν στα τέλη του 15ου αιώνα, αλλά θυμίζουν πύργους του 12ου αιώνα).

Οι ριζικές αλλαγές στα τείχη άρχισαν βασικά μετά την αποτυχημένη πολιορκία της Ρόδου από τους Μαμελούκους της Αιγύπτου το 1444. Οι μεγάλοι μάγιστροι Milly (1454-61) και Zacosta (1461-7) ενίσχυσαν συστηματικά τους πύργους και τις χερσαίες πύλες ενώ ο Orsini (1467-76) βελτίωσε την τάφρο και τα θαλασσινά τείχη. Ο διάδοχός του Pierre d’Aubusson (1476-1503) απέκρουσε τη μεγάλη πολιορκία των Οθωμανών του 1480 και, στη συνέχεια έκανε μεγάλες αλλαγές στον αμυντικό σχεδιασμό, μείωσε τις χερσαίες πύλες σε τέσσερις, τις οποίες ενίσχυσε, έχτισε ογκώδεις προμαχώνες μπροστά από τους πιο ευάλωτους τομείς των τειχών και διεύρυνε την τάφρο.
Ο μεγάλος μάγιστρος Carretto (1513-21) αύξησε εντυπωσιακά το πάχος του τείχους, προσθέτοντας στην εσωτερική του όψη αναχώματα με ισχυρούς αναλημματικούς τοίχους. Έτσι τα δυτικά και τα νότια τείχη μεταμορφώθηκαν σε μία συνεχή πλατφόρμα για τοποθέτηση κανονιών.

Τα ιπποτικά τείχη στην τελική τους μορφή είχαν μήκος σχεδόν 5 χιλιόμετρα ενώ το πάχος της οχύρωσης κατά τόπους έφτανε τα 12 μέτρα! Το χερσαίο τείχος προστατευόταν από ξηρή τάφρο πλάτους 30 μέτρων. Σε κάποια σημεία υπάρχει ένα χαμηλότερο παραπέτο μπροστά από το κυρίως τείχος. Επίσης σε πολλά σημεία της τάφρου είχαν κατασκευαστεί ιδιότυπα προτειχίσματα (terrepleins), κάτι μεταξύ προμαχώνων και αναχωμάτων, ο σκοπός των οποίων ήταν αφενός η ανάσχεση των βολών του πυροβολικού του εχθρού και αφετέρου η τοποθέτηση κανονιών στο πλάτωμα του επάνω μέρους.


► Οι οχυρώσεις του λιμανιού

Η αρχική οχύρωση της πόλης δεν περιλάμβανε τα λιμάνια της Ρόδου, δηλαδή τον Μικρό Λιμένα και τον Μέγα Λιμένα. Σταδιακά όμως οι τρεις μόλοι των λιμανιών οχυρώθηκαν και αυτοί. Οι οχυρώσεις των μόλων ήταν κατά κάποιο τρόπο ανεξάρτητες από την κύρια οχύρωση της μεσαιωνικής πόλης και με πιο αδύναμα τείχη, είχαν όμως εντυπωσιακά στοιχεία. Πιο συγκεκριμένα:
Στο μόλο του Ταρσανά κατασκευάστηκε τείχος εν είδει προέκτασης του βόρειου τείχους του Κολλακίου. Στην άκρη του μόλου κατασκευάστηκε ο πανύψηλος (46 μέτρα ύψος) πύργος του Neillac (Νεϊγάκ). Ο πύργος και το τείχος του Ταρσανά κατασκευάσθηκαν από τα τέλη του 14ου αιώνα, αλλά ανακατασκευάσθηκαν εκ βάθρων και πήραν την τελική τους μορφή από τον μάγιστρο Ντ’ Ωμπυσόν (1476-1503). Ο πύργος Neillac (φωτ.28), εκτός από την προστασία του λιμανιού είχε και τον επιπρόσθετο ρόλο παρατηρητηρίου και φάρου χωρίς να υποτιμάται το στοιχείο του εντυπωσιασμού που πρέπει να προκαλούσε σε εχθρούς και φίλους μια τέτοια μεγαλειώδης κατασκευή. Ο πύργος αυτός κατέρρευσε το 1863 και σήμερα διακρίνεται μόνο η βάση του (μισογκρεμίστηκε από σεισμούς και το υπόλοιπο κατεδαφίστηκε από τους Τούρκους).
Μια άλλη οχύρωση ήταν στα ανατολικά, στον μόλο των ανεμόμυλων. Εκεί υπήρχε μια παλιά οχύρωση της ελληνιστικής περιόδου, επάνω στην οποία οι Ιππότες έχτισαν τη δική τους οχύρωση, η οποία αφενός ήταν εξαρχής αδύναμη και αφετέρου λόγω της έκθεσης στις καιρικές συνθήκες πάθαινε συχνά ζημιές και κατά περιόδους έμενε παραμελημένη. Αυτό που βλέπουμε σήμερα στον μόλο είναι τα κατάλοιπα ενός τουρκικού φρουρίου με διπλό τείχος και κανονιοθυρίδες. H τοιχοποιία του έχει εν μέρει ανακατασκευαστεί τη δεκαετία του 1990. Στον μόλο υπήρχαν 13 ανεμόμυλοι από τους οποίους είχε μείνει μόνο ένας και πρόσφατα κατασκευάσθηκαν και άλλοι δύο για τουριστικούς λόγους. Το χαρακτηριστικό στοιχείο εδώ είναι ο κυλινδρικός πύργος της Γαλλίας (ή των Ανεμόμυλων ή των Αγγέλων) στην άκρη του μόλου ο οποίος σώζεται σε ολόκληρο το ύψος του (φωτ.27). Σημειωτέον ότι ο μόλος έχει διαπλατυνθεί και το φρούριο καλύπτει πλέον μόνο ένα μέρος του. Την παλιά εποχή το φρούριο κατελάμβανε όλον τον λιμενοβραχίονα και τα τείχη ήταν πάνω στη θάλασσα.
Το τρίτο ατού της θαλάσσιας οχύρωσης ήταν το φρούριο του Αγίου Νικολάου που παρουσιάζεται ξεχωριστά στον Καστρολόγο.



► Οι Πύλες

Υπάρχουν 11 πύλες στην Παλαιά Πόλη της Ρόδου. Οι 3 από αυτές είναι κατασκευές του 20ου αιώνα. Οι παλιές πύλες αρχίζοντας από το Παλάτι του Μάγιστρου από βορειοδυτικά προς νότο είναι:

Πύλη ντ’Αμπουάζ (D’ Amboise)

[φωτ. 4,15] Επιβλητική πύλη στη δυτική πλευρά, κάτω ακριβώς από το Παλάτι του Μεγάλου Μάγιστρου. Κατασκευάστηκε το 1512 επί ηγεσίας του Μάγιστρου Emery d' Amboise. Είναι πλαισιωμένη από δύο ογκώδεις κυλινδρικούς προμαχώνες και φέρει το θυρεό του Τάγματος των Ιωαννιτών Ιπποτών και το οικόσημο των d’ Amboise. Λίγο πιο νότια βρίσκεται ο ισχυρότερος προμαχώνας της πόλης, ο προμαχώνας Αγίου Γεωργίου.

Πύλη Αγίου Αθανασίου

[φωτ. 17] Στη νοτιοδυτική γωνία. Χτίστηκε μεταξύ 1441 και 1442 δίπλα στον ομώνυμο πύργο (αν και πάνω ακριβώς από την πύλη είναι ο κυλινδρικός πύργος της Παρθένου, φωτ.26). Είναι επίσης γνωστή σαν πύλη του Αγίου Φραγκίσκου από την εκκλησία που οι Ιταλοί έκτισαν δίπλα στην Πύλη.
Σύμφωνα με την τουρκική παράδοση, από αυτήν την πύλη πέρασαν στην πόλη τα στρατεύματα του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς και η πύλη στη συνέχεια σφραγίστηκε για να μην ξαναμπεί, υποτίθεται, άλλος κατακτητής στην πόλη. Πάντως μάλλον η πύλη ήδη είχε κλειστεί από τους Ιππότες για λόγους ασφαλείας.
Η πύλη ανοίχτηκε ξανά το 1922 στην 400η επέτειο της κατάληψης της Ρόδου από τους Οθωμανούς.

Πύλη Αγίου Ιωάννη ή Πύλη Κοσκινούς

[φωτ.20] Στο μέσο της νότιας πλευράς. Προστατεύεται από τον πύργο του Αγίου Ιωάννη. Εναλλακτικά λέγεται της «Κοσκινούς» προφανώς επειδή ήταν προς την κατεύθυνση του ομώνυμου χωριού. Γνωστή επίσης σαν «Πόρτα Κόκκινη», επειδή, σύμφωνα με τον θρύλο, στην πολιορκία του 1522, οι νεκροί μπροστά στην πύλη ήταν τόσο πολλοί, που οι πέτρες βάφτηκαν κόκκινες.
Η εξωτερική οχύρωση της πύλης είναι έργο του Μεγάλου Μαγίστρου d'Aubusson για να ενισχύσει τις οχυρωματικές εργασίες των προκατόχων του.
Το 1912 οι Ιταλοί μπήκαν στη Ρόδο από αυτήν την πύλη και παλιά υπήρχε εδώ μια αναμνηστική επιγραφή που μνημόνευε το γεγονός.

Πύλη των Ανεμόμυλων ή πύλη των Μύλων

Στη βορειοανατολική γωνία, απέναντι από τον μόλο των μύλων. Έδινε πρόσβαση στους μύλους του λιμανιού από το εμπορικό κέντρο και την εβραϊκή συνοικία της πόλης.
Από πολλές σύγχρονες πηγές αποκαλείται «Πύλη της Αγίας Αικατερίνης». Η ονομασία αυτή είναι δικαιολογημένη επειδή δίπλα βρίσκονται τα ερείπια της ιστορικής εκκλησίας της Αγίας Αικατερίνης (ήταν ο πρώτος ορθόδοξος ναός που μετατράπηκε σε τζαμί από τον σουλτάνο Σουλεϊμάν). Όμως, θα πρέπει να θεωρήσουμε την ονομασία εσφαλμένη, επειδή οι ιστορικές πηγές αποκαλούν Πύλη Αγίας Αικατερίνης την κύρια πύλη του λιμανιού, τη Θαλασσινή πύλη.
Πάνω από το άνοιγμα της πύλης είναι εντοιχισμένος ο θυρεός του τάγματος καθώς και ένα οικόσημο που μάλλον είναι του d' Aubusson, που σημαίνει ότι κατασκευάστηκε μετά το 1476.

Πύλη Θαλασσινή

[φωτ.7-10] Σήμα κατατεθέν της Ρόδου. Η κύρια είσοδος της πόλης από το λιμάνι. Επιβιώνει ακόμα το μεσαιωνικό της όνομα: «Πόρτα Μαρίνα» (Porta Marina). Από ιστορικές πηγές αναφέρεται και ως Πύλη της Αγίας Αικατερίνης, αν και σήμερα φαίνεται να υπάρχει μια σύγχυση επ’αυτού, αφού έτσι ονομάζεται από πολλούς και η πύλη του Μόλου των Μύλων.
Οι αμυντικοί πύργοι έχουν περισσότερο διακοσμητικό χαρακτήρα καθώς από το σημείο αυτό δεν είναι εύκολο, ελλείψει χώρου, να γίνει σοβαρή επίθεση. Στον Β’ Παγκόσμιο οι συμμαχικοί βομβαρδισμοί κατέστρεψαν μέρος του ενός πύργου. Αποκαταστάθηκε το 1951.

Πύλη Αρνάλδου

[φωτ. 16] Μια μικρή πύλη από τη μεριά του λιμανιού, λίγο πιο βόρεια από τη Θαλασσινή πύλη. Έδινε πρόσβαση στο νοσοκομείο των Ιπποτών όπου σήμερα είναι το αρχαιολογικό μουσείο Ρόδου.

Πύλη Ταρσανά

Χτίστηκε τον 14ο αιώνα από τον Μεγάλο Μάγιστρο Juan Fernandez de Heredia (1379-1396) του οποίου το έμβλημα υπάρχει πάνω από την πύλη. Το 1908 οι Τούρκοι γκρέμισαν τους πύργους για να διαπλατύνουν τον δρόμο προς το λιμάνι (διακρίνεται στο κέντρο της φωτ.2).

Πύλη Αποστόλου Παύλου

[φωτ.18,19] Βρίσκεται στη βορειοανατολική γωνία του τείχους, στο σημείο που ενώνεται με τον δυτικό μόλο του λιμανιού –τον μόλο Νεϊγάκ. Χτίστηκε στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα για να διευκολύνει την πρόσβαση προς τη θάλασσα. Καταστράφηκε σχεδόν εντελώς από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς κατά τον Β’ Παγκόσμιο για να αποκατασταθεί μαζί με τη Θαλασσινή Πόρτα το 1951.


Οι παραπάνω είναι οι πύλες στην πόλη που υπήρχαν από παλιά, από την εποχή των Ιπποτών. Τότε, υπήρχαν άλλες δύο πύλες, του Αγίου Γεωργίου (στη θέση του ομώνυμου προμαχώνα) και η Ιταλική πύλη (δίπλα στον προμαχώνα Καρέτο) που επειδή ήταν σε ευάλωτα σημεία της οχύρωσης καταργήθηκαν ενόψει της Τουρκικής απειλής. Επίσης υπήρχε μικρή πύλη στον προμαχώνα του Αποστόλου Πέτρου στα βόρεια τείχη που είναι άγνωστο πότε σφραγίστηκε.

Τον 20ο αιώνα ανοίχτηκαν άλλες 3 πύλες στη Ρόδο:

Πύλη Ακαντιάς

Στην νοτιοανατολική γωνία κοντά στον προμαχώνα Caretto. Ανοίχτηκε από τους Ιταλούς το 1935.

Πύλη Παναγίας

Σύγχρονη πύλη που σχεδιάστηκε από τους Ιταλούς αλλά η υλοποίηση του έργου έγινε το 1955. Η ονομασία προέρχεται από την παρακείμενη εκκλησία της Παναγίας του Μπούργκου (από την οποία σώζονται μόνο 3 αψίδες).

Πύλη Ελευθερίας

[φωτ.14] Στη βόρεια πλευρά. Κεντρική πύλη της παλιάς πόλης. Δημιουργήθηκε από τους Ιταλούς το 1924 για να γίνει η κύρια πύλη προς το λιμάνι. Αν και καινούργια σχετικά, είναι εναρμονισμένη με την μεσαιωνική αρχιτεκτονική της πόλης (όπως και οι προηγούμενες άλλωστε).

Εκτός από αυτές τις πύλες θα πρέπει να μνημονεύσουμε και την Πύλη των Κανονιών (φωτ. 6), παρόλο που δεν ανήκει στις πύλες εισόδου στη μεσαιωνική πόλη. Η πύλη των κανονιών βρίσκεται στο εξωτερικό προαύλιο του παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου και συνδέει το παλάτι με τον περίδρομο των εξωτερικών τειχών. Την αναφέρουμε επειδή οι εντυπωσιακοί πύργοι της που μοιάζουν με τους πύργος της Θαλασσινής πύλης, αν και μικρότερου μεγέθους, την κάνουν ένα από τα πιο πολυφωτογραφημένα σημεία της Ρόδου.



► Πύργοι και Προμαχώνες

Προμαχώνας Αγίου Γεωργίου

[φωτ.22] Ισχυρός προμαχώνας στο μέσο της δυτικής πλευράς. Το αρχέτυπο των ευρωπαϊκών προμαχώνων στη νέα εποχή των πυροβόλων όπλων. Έχει σχήμα πενταγώνου και παλιότερα ήταν πύλη. Σχεδιάστηκε από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Basilio della Scuola και φέρει το έμβλημα του τελευταίου Μεγάλου Μάγιστρου της Ρόδου, του Philippe Villiers de l’Isle Adam.

Προμαχώνας Ιταλίας ή προμαχώνας Caretto

[φωτ.23,24] Ισχυρός κυλινδρικός προμαχώνας στη νοτιοανατολική γωνία των τειχών. Στο σημείο αυτό το 1480, τα οθωμανικά στρατεύματα πάτησαν τα τείχη αλλά τελικά απωθήθηκαν. Η ενίσχυσή του έγινε από τον Μάγιστρο Fabrizio del Carretto. Τότε προστέθηκε το ειδικό παραπέτο για την τοποθέτηση κανονιών.

Προμαχώνας παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου

Βρίσκεται κάτω από το παλάτι, στη βορειοδυτική γωνία των τειχών της Ρόδου. Είναι ένα συμπαγές επιχωματωμένο οχύρωμα διαστάσεων 50✖70 μ. με πλατφόρμα πυροβολικού σε στάθμη 15μ. ψηλότερα από την επιφάνεια της τάφρου, με τα κανόνια τοποθετημένα σε δύο επίπεδα. Στη ΒΑ γωνία του προμαχώνα υψώνεται χαρακτηριστικός κυλινδρικός πύργος (γνωστός ως «πύργος της πυροβολαρχίας») ο οποίος ήταν συμπαγής μέχρι τη στάθμη των επάλξεων.
Ο προμαχώνας αυτός προστάτευε τόσο το παλάτι όσο και τη Β-ΒΔ πλευρά των τειχών, αλλά και το λιμάνι του Μανδρακίου. Ο ρόλος του ήταν αποφασιστικής σημασίας για την άμυνα της Ρόδου στην πολιορκία του 1480.

Πύργος Naillac

[φωτ.28] Εντυπωσιακός πύργος που τους προηγούμενους αιώνες ήταν το πιο διακριτό κομμάτι της οχύρωσης της Ρόδου. Χτίστηκε μεταξύ 1396 και 1421 από τον Μεγάλο Μάγιστρο Philibert de Naillac και η διαμόρφωσή του έγινε πριν την εμφάνιση των πυροβόλων όπλων. Είχε τετράγωνο σχήμα, όπως συνηθιζόταν στους πύργους της εποχής του, και χρησίμευε σαν παρατηρητήριο του λιμανιού. Έπαθε σοβαρές ζημιές από σεισμούς κατά τον 19ο αιώνα και οι Τούρκοι τον κατεδάφισαν.

Πύργος των Μύλων ή πύργος της Γαλλίας

Στην άκρη του ανατολικού μόλου ή μόλου των μύλων. Χρησίμευε για την προστασία του λιμανιού. Ενσωματώθηκε στην ανεξάρτητη από τα τείχη της πόλης οθωμανική οχύρωση του μόλου.

Ανάχωμα Ισπανίας

Χτίστηκε στο κέντρο της τάφρου μετά την πρώτη Οθωμανική πολιορκία του 1480. Σκοπός του να εμποδίζει τις βολές των κανονιών προς τα τείχη. Βρισκόταν δίπλα από την πύλη του Αγίου Αθανασίου και το φρουρούσε η Γλώσσα των Ισπανών.

Ανάχωμα Αγγλίας

Στη νότια πλευρά των τειχών ανάμεσα στις πύλες Αγίου Αθανασίου και Αγίου Ιωάννη φρουρούμενο από τη Γλώσσα των Άγγλων.

Ανάχωμα Ιταλίας

Στη νοτιοανατολική πλευρά, βόρεια από τον προμαχώνα Ιταλίας, στην περιοχή ευθύνης των Ιταλών. Κατεδαφίστηκε εν μέρει τη δεκαετία του ‘30 για να ανοιχτεί η πύλη της Ακαντιάς.


Κατά την περίοδο της Ιταλικής κατοχής οι Ιταλοί έκαναν πολλές αναστηλώσεις στα μνημεία της Ρόδου με πιο χαρακτηριστική περίπτωση την πλήρη ανακατασκευή του Παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου. Επίσης διαμόρφωσαν κήπους και άλση στην περίμετρο, σε σημεία που υπήρχαν σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες περιβόλια τόσο επί Ιπποτοκρατίας όσο και επί Τουρκοκρατίας.

Τα τελευταία χρόνια η εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κάνει συνεχώς ανασκαφές, επιδιορθώσεις και αναστηλώσεις (αρχίζοντας από το 1951) για τη συντήρηση και την ανάδειξη των οχυρώσεων και των λοιπών μνημείων της Μεσαιωνικής πόλης της Ρόδου.

Οι οχυρώσεις στη σημερινή τους μορφή περιβάλλονται από μια ευρεία ζώνη προστασίας, θεσμοθετημένη ήδη από την περίοδο της ιταλοκρατίας, που αποτελείται από τον αρχαιολογικό χώρο της τάφρου και την εξαιρετικής αισθητικής διαμόρφωση των περιμετρικών περιοχών πρασίνου, στο κέντρο των οποίων λειτουργεί το τουριστικό θέαμα «Ήχος και Φως».

Τα τείχη περικλείουν τη Μεσαιωνική πόλη της Ρόδου που με 6,000 κατοίκους είναι η μεγαλύτερη ενεργή μεσαιωνική πόλη της Ευρώπης και αναγνωρισμένο Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.


Πρώτη δημοσίευση στον Καστρολόγο:    Οκτώβριος 2012
Τελευταία ενημέρωση κειμένου/πληροφοριών:   Δεκέμβριος 2021
Τελευταία προσθήκη φωτογραφιών/βίντεο:  Δεκέμβριος 2021

Πηγές

  • Άρθρο Wikipedia - Fortifications of Rhodes
  • ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ, τόμος 52 (1997), τεύχος Β3, σελ.1127



Τα δικά σας σχόλια:

Δεν υπάρχουν σχόλια


Στείλτε σχόλιο, παρατήρηση, πληροφορία:

Η απευθείας υποβολή σχολίων μέσα από την ιστοσελίδα έχει απενεργοποιηθεί. Αν θέλετε να στείλετε κάποιο σχόλιο, χρησιμοποιήστε τη φόρμα επικοινωνίας.

Αν το επιθυμείτε, το μήνυμα που θα στείλετε με αυτόν τον τρόπο θα δημοσιευθεί στα σχόλια αυτής της σελίδας.