Βενετσιάνικο κάστρο και ονομαστή καστροπολιτεία στο νοτιοδυτικό άκρο της Πελοποννήσου που υπήρχε από τον 7ο μ.Χ. αιώνα και ανοικοδομήθηκε και επεκτάθηκε από τους Ενετούς τον 13ο αιώνα. Τους επόμενους αιώνες η πόλη άνθισε, αλλά ήταν συνεχώς το μήλον της έριδος μεταξύ Ενετών και Τούρκων.

Το Όνομα του Κάστρου

Ο Παυσανίας αναφέρει δύο εκδοχές για την ονομασία της αρχαίας Κορώνης. Σύμφωνα με την πρώτη, η Κορώνη πήρε το όνομά της από την Κορώνεια της Βοιωτίας καθώς ιδρύθηκε από αποίκους από την πόλη αυτή. Σύμφωνα με τη δεύτερη, πήρε το όνομά της από μία χάλκινη κορώνη (νόμισμα με σήμα μια κουρούνα) που βρέθηκε κατά την ανέγερση των τειχών της.

Πιθανόν να ισχύει μία από αυτές τις δύο εκδοχές, αλλά το θέμα είναι ότι αφορούν την αρχαία Κορώνη που ήταν στο σημερινό χωριό Πεταλίδι και όχι τη σημερινή (και μεσαιωνική) Κορώνη που βρίσκεται στη θέση όπου βρισκόταν η αρχαία Ασίνη. Φαίνεται ότι κάποια στιγμή οι κάτοικοι της αρχαίας Κορώνης μετανάστευσαν μαζικά λίγο πιο νότια και πήραν μαζί και το όνομα της πόλης τους.

Ιστορία

Στην αρχαιότητα, στη θέση της σημερινής Κορώνης βρισκόταν η πόλη Ασίνη η οποία διέθετε ισχυρή ακρόπολη. Η Ασίνη ήταν μια από τις 7 πόλεις που προσέφερε ο Αγαμέμνων στο Αχιλλέα για να εξευμενίσει τον θυμό του, σύμφωνα με τον Όμηρο.

Τον 6ο ή τον 7ο μ.Χ. αιώνα η οχύρωση ενισχύθηκε με Βυζαντινό φρούριο.

Κατά τον 7ο ή 8ο αιώνα, οι κάτοικοι της πρωτοβυζαντινής Κορώνης (σημερινό Πεταλίδι Μεσσηνίας), ίσως εξαιτίας των σλαβικών και αραβικών επιδρομών, μετοίκησαν στην οχυρή ακρόπολη της Ασίνης, η οποία μετονομάστηκε σε Κορώνη.

Ήδη από τον 11ο αιώνα, η Κορώνη συγκαταλέγεται στις Βυζαντινές πόλεις, στις οποίες οι Βενετοί, με χρυσόβουλα των Κομνηνών, είχαν εμπορικά προνόμια.

Με την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1204, άρχισε η Φραγκοκρατία. Η εκστρατεία των Φράγκων ιπποτών στην Πελοπόννησο υπό τον Γουλιέλμο Σταμπλίτη δεν συνάντησε σοβαρή αντίσταση και το 1205, η Κορώνη περιήλθε στους Φράγκους με κοινή απόφαση των κατοίκων της.

Όπως το εξιστορεί το Χρονικόν του Μορέως:

Και απαύτου εκίνησαν κ᾿ υπάουν στο κάστρο της Κορώνης,
κ᾿ ηύραν το κάστρον αχαμνόν από τειχέα και πύργους·
εις βράχον σπηλαίου εκείτετον, αφιρωμένο ήτον·

εκείνοι γαρ οι Κορωναίοι όπου ήσαν εις το κάστρον·
το ιδεί το πλήθος του λαού, του πολέμου το θάρσος,
ελάλησαν κ᾿ εζήτησαν συμπάθειον να τους ποιήσουν,
το κάστρον να τους δώσουσιν, μόνον να τους ομόσουν
να έχουσιν τα οσπίτια τους ομοίως τα ιγονικά τους.

Το 1209, με τη συμφωνία της Σαπιέτζας, ο ηγεμόνας του Πριγκιπάτου της Αχαΐας Γοδεφρείδος Βιλλεαρδουίνος παραχώρησε την Κορώνη (μαζί με τη Μεθώνη) στους Ενετούς που την ήθελαν διακαώς και την είχαν κάνει ανεπίσημα ναυτική βάση τους ήδη από το 1206.

Οι Ενετοί έκτισαν ξανά το κάστρο και βελτίωσαν τις οχυρώσεις. Το έργο αυτό πρέπει να ολοκληρώθηκε προς το τέλος του 13ου αιώνα.

Η πόλη, την οποία οι Ενετοί ονόμαζαν Coron, κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας απέκτησε μεγάλη ακμή και έγινε ονομαστή για τη βιοτεχνία της και το εξαγωγικό της εμπόριο. Η αίγλη της σημειώνεται στα οδοιπορικά των διαφόρων Ευρωπαίων περιηγητών, οι οποίοι αναγκαστικά στάθμευαν στην περιοχή είτε για ανεφοδιασμό είτε για να επισκευάσουν τα πλοία τους. Σύμφωνα με τις αφηγήσεις τους, μέσα στο κάστρο κατοικούσαν όχι μόνον Βενετοί αλλά και Έλληνες, έμποροι και βιοτέχνες.

Εκείνη την εποχή (13ος, 14ος αιώνας) η Κορώνη ήταν από τις πιο σημαντικές μεσαιωνικές πόλεις της Ελλάδας και μαζί με τη δίδυμή της Μεθώνη, είχαν τεράστια στρατηγική σημασία για τη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας. Οι δύο πόλεις έγιναν γνωστές ως «Οφθαλμοί της Βενετίας» (και επίσης ως τα «Μεθωνοκόρωνα») και εξελίχθηκαν σε κομβικά σημεία για τη ναυσιπλοΐα προς την ανατολική Μεσόγειο και για της επιχειρησιακές ανάγκες του Ενετικού στόλου.

Σε αυτό το διάστημα οι Έλληνες κάτοικοι φαίνεται ότι τα πήγαιναν μάλλον καλά με τους Ενετούς. Υπήρχαν διακρίσεις, βέβαια, και οι Ενετοί τους αντιμετώπιζαν με επιφυλακτικότητα, αλλά από την άλλη μεριά απολάμβαναν την ευημερία και είχαν θρησκευτική ελευθερία.
Στο μεταξύ η Κορώνη ήταν έδρα Λατίνου επισκόπου και μάλιστα ένας από τους διατελέσαντες επισκόπους Κορώνης έφτασε να γίνει πάπας, ο Γρηγόριος ΙΒ’ (1406-1415) την περίοδο του Δυτικού Σχίσματος.

Από το 1460, μετά την κατάκτηση του Μοριά από τον Μωάμεθ Β’, οι Ενετικές κτήσεις στη νότια Μεσσηνία βρέθηκαν να συνορεύουν με Οθωμανικά εδάφη, ενώ είχαν καταφύγει σε αυτές πολλοί Χριστιανοί από την υπόλοιπη Πελοπόννησο. Η Κορώνη δέχθηκε πιέσεις κατά τον Α’ Ενετοτουρκικό πόλεμο (1463-1479) αλλά άντεξε. Μάλιστα ο πόλεμος εκείνος είχε ξεκινήσει από την Κορώνη: ένας Τουρκαλβανός φυγάς από την Αθήνα, που είχε αρπάξει 100.000 ασημένια νομίσματα από το τουρκικό θησαυροφυλάκιο, κατέφυγε στην Κορώνη. Οι Οθωμανοί ζήτησαν από τον Βενετσιάνο κυβερνήτη της Κορώνης Νικολό Δάνδολο να τους παραδώσει τον φυγά, αλλά εκείνος αρνήθηκε και έτσι ξέσπασε ο πόλεμος, η πρώτη πράξη του οποίου ήταν η κατάληψη της Ναυπάκτου από τους Τούρκους.
Τότε, προς το τέλος του 15ου αιώνα, υπό την απειλή του Τουρκικού κινδύνου, έγιναν νέες παρεμβάσεις στο κάστρο της Κορώνης και ενισχύθηκαν τα τείχη με προμαχώνες.

Η Κορώνη, τελικά, κατελήφθη από τους Τούρκους τον Αύγουστο του 1500, κατά τον Β’ Ενετοτουρκικό πόλεμο. Σε εκείνον τον πόλεμο, οι Τούρκοι βασίστηκαν στον εκσυγχρονισμένο στόλο τους και άρχισαν να έχουν επιτυχίες εναντίον των Ενετών στη θάλασσα. Ο σουλτάνος Βαγιαζήτ Β' (1481-1512) έκρινε, ορθά, ότι ένα αποφασιστικό χτύπημα για τη ναυτική δύναμη της Βενετίας θα ήταν η απώλεια της Μεθώνης και της Κορώνης. Έτσι, το 1500, κατέβηκε ο ίδιος στην Πελοπόννησο με μεγάλη στρατιωτική δύναμη και 200 πλοία και επιτέθηκε στη Μεθώνη, την οποία όταν την κατέλαβε δεν έμεινε κανένας Χριστιανός ζωντανός. Μετά από εκείνη τη σφαγή, στην Κορώνη δεν είχαν καμιά διάθεση για αντίσταση. Ο καστελλάνος Παύλος Κονταρίνι ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με τους Τούρκους και συμφώνησε να παραδώσει την πόλη αμαχητί. Ο Βαγιαζήτ μπήκε στο κάστρο της Κορώνης και προσευχήθηκε στην καθολική Μητρόπολη, αφού προηγουμένως τη μετέτρεψε σε τζαμί. Ο πληθυσμός γλύτωσε τη σφαγή, αλλά πολλοί κάτοικοι έφυγαν και αναζήτησαν νέα πατρίδα σε άλλες ενετικές περιοχές, όπως στη Ζάκυνθο, την Κέρκυρα και την Ιταλία.

Το 1532, η Κορώνη καταλήφθηκε από τον συμμαχικό στόλο του αυτοκράτορα Καρόλου 5ου, του Πάπα και των Ιπποτών της Μάλτας με επικεφαλής τον Γενουάτη ναύαρχο Andrea Dοria και με τη βοήθεια των ντόπιων κατοίκων.

Στα 1534 οι δυνάμεις του σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς υπό τη διοίκηση του φοβερού Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, ανακατέλαβαν την πόλη, την οποία οι συμμαχικές δυνάμεις εγκατέλειψαν παίρνοντας μαζί τους περισσότερους από 2000 κατοίκους για να τους εγκαταστήσουν μετά από πολλές περιπέτειες στην Κάτω Ιταλία.

Το 1685 οι Ενετοί, κατά τον έκτο Ενετουρκικό πόλεμο (1684-1699) επέστρεψαν με τον στρατηγό Μοροζίνι ο οποίος κατέλαβε την Κορώνη. Η κατάκτηση της Κορώνης υπήρξε το πρώτο βήμα για την ανακατάληψη του Μοριά και σηματοδότησε την έναρξη της Β’ Ενετοκρατίας (1685-1715). Το νέο της κατάληψης της Κορώνης χαιρετίστηκε ως μεγάλο γεγονός στη Βενετία και έγινε δεκτό με πανηγυρισμούς.
Στη σύντομη περίοδο της Β’ Ενετοκρατίας έγινε προσπάθεια να ξαναζωντανέψει η πόλη χωρίς σπουδαία αποτελέσματα.

Το 1715, οι Τούρκοι επανήλθαν, και η παρακμή της πόλης επιταχύνθηκε. Στο κάστρο πια εγκαταστάθηκαν μόνο τουρκικές οικογένειες.

Το 1770 με τα Ορλωφικά, η Κορώνη βρέθηκε για άλλη μια φορά στο επίκεντρο των γεγονότων. Πολιορκήθηκε από τον ρωσικό στόλο και από λεγεώνα Ελλήνων και βομβαρδίστηκε. Υπέστη τότε μεγάλες καταστροφές, σε βαθμό που ξένοι περιηγητές αρκετά χρόνια αργότερα έμεναν έκπληκτοι από το μέγεθος της καταστροφής.

Στην επανάσταση του ‘21 το κάστρο παρέμεινε για πολύ καιρό στα χέρια των Τούρκων. Το 1824 και ενώ το μεγαλύτερο μέρος του Μοριά είχε απελευθερωθεί, οι πρόκριτοι της περιοχής αποφάσισαν να κάνουν μια σοβαρή προσπάθεια για την κατάληψή του και για τον σκοπό αυτό απευθύνθηκαν στον οπλαρχηγό Θοδωράκη Γρίβα που είχε δικό του εκστρατευτικό (και μισθοφορικό) σώμα από 3000 Μανιάτες και Βουλγάρους. (Και επειδή εδώ καστρολογούμε, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ο Γρίβας ανήκε στη φάρα που κατείχε το κάστρο Γρίβα).
Τη νύχτα της 13ης Φεβρουαρίου, 48 αγωνιστές κατόρθωσαν να μπουν τη νύχτα κρυφά στο κάστρο ανεβαίνοντας τα τείχη με σκάλες από τα νοτιοδυτικά, εκεί που βρίσκεται η Παναγία Ελεήστρα. Στο αρχικό στάδιο η επιχείρηση πέτυχε, αλλά όταν οι καταδρομείς άνοιξαν την πύλη για να μπει το ασκέρι του Γρίβα, όπως ήταν το σχέδιο, ο Γρίβας δεν ήταν εκεί. Είχε φύγει επειδή διαφώνησε με τους προκρίτους της Κορώνης για την αμοιβή του (ήθελε 180.000 γρόσια προκαταβολικά) και για το μερίδιο από τα λάφυρα. Έτσι οι 48 έμειναν αβοήθητοι μέσα στο κάστρο και όταν τελικά έγιναν αντιληπτοί από τους Τούρκους έτρεξαν να γλυτώσουν όπως-όπως πηδώντας από τα τείχη. Σκοτώθηκαν 17 και οι περισσότεροι από αυτούς κάηκαν ζωντανοί όταν οι Τούρκοι πυρπόλησαν το σπίτι στο οποίο είχαν οχυρωθεί (μέσα στο κάστρο).
Το ατυχές περιστατικό έμεινε στην ιστορία ως ρεσάλτο και σήμερα υπάρχει στη μεριά εκείνη της οχύρωσης, λίγο μετά την πύλη της Ελεήστρας, το μνημείο του ρεσάλτου.

Τελικά το κάστρο παραδόθηκε στον στρατηγό Μαιζών (Nicolas Joseph Maison) το 1828. Ο Μαιζών είχε αποβιβαστεί επικεφαλής Γαλλικού εκστρατευτικού σώματος στην Πελοπόννησο, λίγο μετά τη ναυμαχία του Ναβαρίνου

Τμήματα του κάστρου παρέμειναν σε στρατιωτική χρήση μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο ανατολικός κυκλικός οθωμανικός προμαχώνας της Κορώνης (δίπλα στους διδύμους) χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς ως αποθήκη πυρομαχικών και ανατινάχθηκε κατά την υποχώρησή τους, το 1944.

Μέσα στο κάστρο υπάρχει ακόμα μικρός οικισμός με ιδιωτικές σύγχρονες κατοικίες και νεκροταφείο. Επίσης υπάρχουν διάφοροι μικροί ναοί όπως η εκκλησία της Αγίας Σοφίας και του Αγίου Χαραλάμπους. Η τελευταία είναι παλαιά καθολική εκκλησία που κατά τη Τουρκοκρατία είχε μετατραπεί σε τζαμί ενώ σήμερα λειτουργεί ως ορθόδοξη. Στο εσωτερικό τον μεγαλύτερο χώρο καταλαμβάνει η παλιοημερολογίτικη γυναικεία μονή Προδρόμου.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο της Κορώνης καταλαμβάνει μια έκταση 62 στρεμμάτων περίπου. Η αρχική περίμετρος της οχύρωσης ήταν 1200 μέτρα. Τα τείχη διατηρούνται σε μεγάλο μέρος αυτής της περιμέτρου.

Το σχήμα της οχύρωσης είναι –με λίγη φαντασία– τριγωνικό με τη «βάση» του τριγώνου να είναι το τείχος προς τα ανατολικά και «κορυφή» η βορειοδυτική γωνία της οχύρωσης. Το «ύψος» του τριγώνου είναι 325 μέτρα. Ανατολικά από το κάστρο υπάρχει σε χαμηλότερο υψόμετρο μια μεγάλη επίπεδη έκταση, τα «Λιβάδια» ή «Λιβαδάκια» της Κορώνης, με εμβαδόν σχεδόν όσο αυτό του κάστρου. Αυτή η επιφάνεια πρέπει να ήταν από τα ευάλωτα σημεία του κάστρου, αν και η αποβίβαση εχθρικών δυνάμεων σε αυτήν δεν ήταν πολύ εύκολη λόγω των βράχων της ακτής.

Η κεντρική είσοδος είναι διαμορφωμένη σε μια μεγάλη τετράγωνη κατασκευή, όπου η κορυφή, στο κατώτερο τμήμα της, απολήγει σε ένα οξυκόρυφο τόξο. Στο ανώτερο σημείο, όπου υπήρχε το δωμάτιο της φρουράς της πύλης σχηματίζεται καμπύλο τόξο.

Την εποχή της ακμής του κάστρου υπήρχε πριν από την είσοδο πρόπυλο, που διατηρήθηκε μέχρι την Ελληνική Επανάσταση, με παραστάδες, δεξιά και αριστερά, και πάνω από την είσοδο ανάγλυφο με το Λιοντάρι του Αγίου Μάρκου. Αμέσως μετά ανοιγόταν μια εσωτερική αυλή, που οδηγούσε στην κεντρική είσοδο με τον επιβλητικό πύργο, που σώζεται μέχρι σήμερα (φωτ.4,5).
Εκτός από την κεντρική πύλη, υπήρχαν άλλες δύο πύλες στο κάστρο: μία στην ανατολική πλευρά προς τα Λιβάδια (φωτ.14) και μία στη νοτιοδυτική πλευρά, κοντά στην Παναγία Ελεήστρα.

Στην κατασκευή του τείχους χρησιμοποιήθηκαν καλοδουλεμένες πέτρες αλλά και αρχαίο οικοδομικό υλικό, που είναι περισσότερο εμφανές στον τοίχο δίπλα στο μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου.
Το αρχικό βυζαντινό φρούριο καταλάμβανε το ψηλότερο σημείο, εκεί που σήμερα βρίσκεται το μοναστήρι. Η χαμηλότερη έκταση στα ανατολικά του (δηλαδή το υπόλοιπο κάστρο) οχυρώθηκε όταν οι Βενετοί κατέλαβαν την Κορώνη το 1209. Δημιουργήθηκε έτσι ένας δεύτερος εξωτερικός περίβολος, τετραπλάσιος σε έκταση από τον εσωτερικό. Ολόκληρος ο χώρος στο εσωτερικό του νέου περιβόλου καταλήφθηκε από τις εμπορικές εγκαταστάσεις και τις κατοικίες, που πρέπει στην πλειοψηφία τους να ήταν ξύλινες ή από φθαρτά υλικά, που καταστράφηκαν κατά τις μετέπειτα πολιορκίες.

Κατά μήκος της βόρειας πλευράς προς το λιμάνι και τον Μεσσηνιακό κόλπο το τείχος υψώνεται κάθετα και μόνον στη βορειοανατολική άκρη κάμπτεται και σχηματίζει δυο επιβλητικούς στρογγυλούς πύργους πάνω στην ακτή (φωτ.17,18). Το τμήμα αυτό σύμφωνα με τον Kevin Andrews (1953) αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα πλαστικότητας της βενετσιάνικης φρουριακής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα.

Στην ανατολική πλευρά οι Τούρκοι προσέθεσαν τον 16ο αιώνα ένα προτείχισμα για προστασία του κυρίως τείχους από τις οβίδες των κανονιών. Αυτό το πρόσθετο τείχος ανατινάχτηκε από τον Μοροζίνι το 1685 και έτσι επιτεύχθηκε η παράδοση του κάστρου. Δυο μεγάλοι στρογγυλοί πύργοι υπήρχαν στις δύο άκρες του προτειχίσματος, από τους οποίους, ο βορειότερος ανατινάχτηκε το 1944 από τους Γερμανούς, που τον χρησιμοποιούσαν σαν αποθήκη πυρομαχικών. Ο νοτιότερος πύργος του προτειχίσματος σώζεται άθικτος (φωτ.19,20). Η ονομασία αυτών των πύργων επί τουρκοκρατίας ήταν «Μπιτζιχανέδες».

Στο ψηλότερο σημείο μέσα στο τείχος βρίσκεται το παλαιοημερολογίτικο μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου. Στη δυτικότερη άκρη, πέρα από το μοναστήρι, διατηρείται το «νέο οχυρό». δηλαδή η πρόσθετη εξωτερική οχύρωση που αρχικά έχτισαν οι Βενετοί το 1463 και η οποία καταστράφηκε και ξαναχτίστηκε μετά το 1685.
Εντός του περιβόλου του μοναστηριού σώζεται ένας οκταγωνικός πύργος (φωτ.9,10,11) χτισμένος επί Τουρκοκρατίας που είναι το ψηλότερο σημείο του κάστρου. Πιθανότατα εδώ ήταν το κονάκι του Τούρκου μπέη της Κορώνης (που σύμφωνα με κάποια εκδοχή ήταν ο παροιμιώδης «μπάρμπας στην Κορώνη»).

Ανάμεσα στα ερείπια βρίσκεται και η βυζαντινή εκκλησία της Αγίας Σοφίας κτισμένη τον 12ο αιώνα.

Σήμερα στο κάστρο ζουν δυο οικογένειες και υπάρχουν κάποιες μονοκατοικίες ενώ λειτουργεί και το γυναικείο μοναστήρι. Υπάρχουν και κάποιες καλλιέργειες (λιόδεντρα, κληματαριές).

απεικόνιση του κάστρου σε τοπικό τουριστικό χάρτη με χρήσιμο υπόμνημα

Πηγές