Υπολείμματα ισχυρής οχύρωσης μοναστηριακού μετοχίου στην ακατοίκητη νησίδα Στρογγύλη στον βόρειο Ευβοϊκό κόλπο, απέναντι από από τα Καμμένα Βούρλα, πολύ κοντά στο ακρωτήριο της Εύβοιας Κάβος (το Κήναιον της αρχαιότητας) .

Το μετόχι ανήκε στη Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος που βρίσκεται 4 χιλιόμετρα πάνω από τα Καμμένα Βούρλα, σε υψόμετρο 310 μέτρων. Αυτό το μοναστήρι είναι γνωστό και ως «Μοναστήρι της Καρυάς» ή «Αγία Σωτήρα» και το καθολικό του χρονολογείται από τον 11ο ή 12ο αιώνα.

Η Στρογγύλη ή Στρογγυλή είναι μια κατάφυτη νησίδα που ανήκει στα λεγόμενα «Λιχαδονήσια». Σύμφωνα με τον Στράβωνα, τα Λιχαδονήσια σχηματίστηκαν από το διαμελισμένο πτώμα του Λίχα, υπηρέτη του Ηρακλή. Ο Λίχας ήταν εκείνος που υποτίθεται ότι έδωσε στον Ηρακλή να φορέσει τον δηλητηριασμένο από το αίμα του κενταύρου Νέσσου χιτώνα, και εκείνος, έξω φρενών, τον πέταξε στη θάλασσα από το Κήναιον.

Ιστορία

Η πρώτη αναφορά για το μετόχι της Στρογγυλής υπάρχει σε πατριαρχικό σιγίλλιον του 1621 που υπογράφεται από τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλο Λούκαρι και το οποίο κηρύσσει σταυροπηγιακή (δηλ. ότι ανήκει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο) την Ι.Μ. Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Καμμένων Βούρλων. Στο σιγίλιον αναφέρονται και 6 μετόχια της μονής, ένα από τα οποία είναι το «μετόχι της Παναγίας» στη νησίδα Στρογγύλη.

Η νησίδα είναι γνωστή και ως ο τόπος στον οποίο εμόνασε και ετάφη ο Όσιος Γρηγόριος ο Σπαρτιάτης, «ο εν τη νήσω της Στρογγύλης», που πρέπει να έζησε την ίδια πάνω-κάτω εποχή με τον Όσιο Νικήτα, ιδρυτή της μονής της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, για τον οποίο γνωρίζουμε ότι έζησε τον 11ο αιώνα.
Φαίνεται πως ο Όσιος Γρηγόριος είχε μεγάλη φήμη και είχε πάρα πολλούς επισκέπτες στη νησίδα ώστε να παρατηρείται κοσμοσυρροή. Ο βιογράφος του οσίου αφηγείται ότι «την αοίκητον εκείνην νήσον ως οικουμένην εποίησεν».

Σύμφωνα με τις παραπάνω ενδείξεις, το μετόχι ήταν ενεργό από το τέλος του 11ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 17ου αιώνα, τουλάχιστον. Πάντως, το γεγονός ότι σώζονται ελάχιστα μόνο ίχνη από εκκλησιαστικά κτίσματα, οδηγεί στη σκέψη ότι το μετόχι είναι εγκαταλειμμένο εδώ και πολλούς αιώνες. Δεν αποκλείεται μάλιστα, ακόμα και την εποχή του σιγιλίου να ήταν ήδη έρημο.
Ένα άλλο στοιχείο είναι η ισχυρή και εκτεταμένη οχύρωση που δείχνει ότι κάποια περίοδο (ίσως κατά τον ύστερο Μεσαίωνα, επί Φραγκοκρατίας) το μετόχι ήταν πλούσιο και πολυάνθρωπο.

Η χρονολόγηση της οχύρωσης της Στρογγύλης δεν μπορεί να γίνει με ακρίβεια. Σίγουρα ολοκληρώθηκε μετά τον 11ο αιώνα (εποχή που ιδρύθηκε το μοναστήρι και πιθανολογείται ότι έγινε η εγκατάσταση του οσίου Γρηγορίου στο νησάκι). Και σίγουρα δεν θα μπορούσε να είχε γίνει επί Τουρκοκρατίας.

Πέρα από τη χρήση της νησίδος ως ησυχαστήριο, δεν θα πρέπει να διαφύγει της προσοχής μας ότι το σημείο είναι σε στρατηγική θέση, στην είσοδο από βορρά του πολυσύχναστου κάποτε Ευβοϊκού κόλπου, ακριβώς πάνω στη συμβολή του διαύλου των Ωρεών με τον δίαυλο της Κνημίδας. Το σημείο μπορούσε να ελέγχει τον πλου από την Εύβοια και τη Στερεά προς Αιγαίο και Παγασητικό. Πράγμα που σημαίνει ότι αυτή η υπερβολική για μετόχι οχύρωση μπορεί να είχε πρώτιστα στρατιωτική χρήση.
Αυτή η επισήμανση δεν είναι πολύ διαφωτιστική επειδή περιπλέκει περισσότερο την ιστορία της οχύρωσης. Θα μπορούσε, λόγου χάριν, να προϋπήρχε από τη μεσοβυζαντινή περίοδο και να εγκαταλείφθηκε πριν το νησί γίνει μοναστηριακό.

Όπως και να ’χει, δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς κατασκευάστηκε η οχύρωση. Η πιο λογκή υπόθεση είναι ότι κατασκευάστηκε κάπου μεταξύ 12ου και 15ου αιώνα.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Τα ερείπια του μετοχίου της Παναγίας σώζονται στη βόρεια πλευρά της νησίδας, δίπλα στο νεώτερο ξωκκλήσι του Αγίου Νικολάου. Το μετόχι είχε οχύρωση που αρχικά προστάτευε περιμετρικά ολόκληρη τη νησίδα. Από αυτή την οχύρωση σήμερα σώζεται σε σημαντικό ύψος ένα τμήμα περί τα 100 μέτρα στη βορειοανατολική πλευρά (βλ. κάτοψη).
Στον περίγυρο του υπόλοιπου νησιού διακρίνονται και άλλα θραύσματα του τείχους, σε χαμηλό ύψος μέσα σε πυκνή βλάστηση.
Το μέγιστο σωζόμενο ύψος του τείχους είναι 4 μέτρα και το πάχος 1,70 μέτρα. Η πύλη εντοπίζεται στη βορειοδυτική πλευρά. Στο σωζόμενο τείχος της ΒΑ πλευράς υπάρχει τετράγωνος πύργος.
Η τοιχοποιία αποτελείται από ημικατεργασμένους λίθους μεσαίου μεγέθους συναρμοσμένους με λίθους μικρότερου μεγέθους. Το συνδετικό υλικό είναι ασβεστοκονίαμα. Υπάρχουν πλινθία στους αρμούς, αλλά ελάχιστα.
Στην επιφάνεια του τείχους διακρίνονται οπές 15✖15 εκ. που χρησίμευαν για τη στερέωση των ικριωμάτων κατά την ανέγερση του τείχους.

Στο εσωτερικό του νησιού, μέσα σε πυκνή βλάστηση, είναι ορατά τα ερείπια του ναού του μετοχίου, που ήταν πιθανότατα ο χώρος ταφής του Οσίου Γρηγορίου. Ο ναός είναι ορθογώνιος με διαστάσεις 9,60✖6,75 μ. Ανήκει στον τύπο του ημιεγγεγραμμένου σταυρού. Διακρίνονται τουλάχιστον 3 φάσεις κατασκευής και χρήση τουλάχιστον από τον 12ο αιώνα και μετά.
Σε μικρή απόσταση από τον ναό υπάρχουν λιγοστά ερείπια από άλλα κτίσματα ακαθόριστης χρονολογίας και χρήσης.

Πηγές