Ο Ανάβατος είναι από τους πιο σημαντικούς και ενδιαφέροντες μεσαιωνικούς οικισμούς στην Ελλάδα.

Το Όνομα του Κάστρου

Το όνομα του οικισμού, «Ανάβατος», δηλώνει το μέρος όπου δεν μπορεί κανείς να ανεβεί. Είναι γνωστός και ως «Μυστράς του Αιγαίου» ή «Μυστράς της Χίου».

Ιστορία

Ο χρόνος ίδρυσης του οικισμού δεν είναι ακριβώς γνωστός. Εικάζεται ότι ίσως να ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα. Ο οικισμός αναπτύχθηκε προοδευτικά και η ανάπτυξή του κορυφώθηκε τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Η φυσικά οχυρή θέση και ο τρόπος κατασκευής δείχνουν ότι ο λόγος δημιουργίας του οικισμού ήταν πρωτίστως αμυντικός, για την προστασία των κατοίκων και για την επιτήρηση των δυτικών ακτών της Χίου. Ο οικισμός χτισμένος σε έναν απόκρημνο βράχο, επιτρέπει την πρόσβαση μόνο από μία πλευρά, τη βόρεια.

Η οριστική διαμόρφωση του οικισμού στη μορφή που τον βλέπουμε σήμερα έγινε επί Τουρκοκρατίας. Κυρίως το τμήμα που είναι πιο κάτω από την ακρόπολη. Οι Οθωμανοί όμως δεν είχαν καμία ανάμειξη σε αυτή τη διαμόρφωση. Θα τον χαρακτηρίσουμε «μεταβυζαντινό» οικισμό. Σε αντίθεση με άλλα χωριά της Χίου, όπως τα μαστιχοχώρια στο νότο, εδώ δεν υπάρχουν σημάδια της παρουσίας των Γενοβέζων. Το μόνο ορατό ίχνος Γενοβέζικης επιρροής είναι ο κεντρικός πύργος, που αργότερα μετασκευάστηκε σε εκκλησία των Ταξιαρχών.

Ο Ανάβατος καταστράφηκε κατά τη Σφαγή της Χίου το 1822 και από τότε ερήμωσε. Τα κτίσματα υπέστησαν καταστροφές και στο σεισμό του 1881.

Σήμερα το χωριό έχει τρεις κατοίκους.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Σύμφωνα με το ΦΕΚ ΦΕΚ 571/Β/16-5-2001 με το οποίο ο Ανάβατος χαρακτηρίστηκε αρχαιλογικός χώρος:

«Ο οικισμός αποτελεί τυπικό δείγμα μεσαιωνικής οχύρωσης, πολεοδομίας και αρχιτεκτονικής».

Το ίδιο ΦΕΚ συνεχίζει και δίνει την εξής περιγραφή: «Στην κορυφή της ακρόπολης δεσπόζει η δίκλιτη βασιλική του «παλαιού» Ταξιάρχη, η οποία διασώζει μορφολογικά στοιχεία παλαιότερων φάσεων καθώς και της όψιμης Τουρκοκρατίας. Σε μικρή απόσταση και προς τα ΝΑ του ναού βρίσκεται τριώροφο οικοδομικό συγκρότημα, [το «Τριώροφο»] του οποίου το ισόγειο ήταν ελαιοτριβείο, ο πρώτος όροφος σχολείο και ο δεύτερος όροφος ο ναός της Παναγίας. Στα ΒΑ του οικισμού και σε πολύ μικρή απόσταση από αυτόν βρίσκεται ο κατάγραφος εσωτερικά μεταβυζαντινός κοιμητηριακός ναός του Αγ. Γεωργίου.»

Ο οικισμός του Ανάβατου αποτελείται από τρία τμήματα (τόσες είναι και οι οικιστικές φάσεις): την Ακρόπολη, στην κορυφή του βραχώδους εξάρματος, το Μεσοχώρι (αναπτύχθηκε περί το τέλος της Γενουατοκρατίας) και το Νέο Χωριό, που απλώνονται στην ανατολική κλιτύ του βράχου.

Τα περίπου 400 σπίτια είναι όλα διώροφα, στενόμακρα και χωρίς στέγη. Είναι χτισμένα κολλητά το ένα με το άλλο χωρίς αυλές και υπαίθριους χώρους. Το ισόγειο ήταν συνήθως στάβλος. Είχαν χαμηλές πόρτες και πολύ μικρά τοξωτά παράθυρα στον επάνω όροφο, που λειτουργούσαν σαν παρατηρητήρια και πολεμοθυρίδες.

Είναι χτισμένα από την πέτρα του βράχου και δεν ξεχωρίζουν από μακριά.

Πολλά σπίτια διατηρούν τους τοίχους ενώ κατά τα άλλα είναι ερειπωμένα και έτσι δίνουν την εικόνα ενός πλήρους μεσαιωνικού οικισμού.