Πάνω στο νησάκι του Αγίου Νικολάου με εμβαδόν μόλις 17 στρέμματα, που βρίσκεται σε μικρή απόσταση από την παραλία των Στεγνών, επινείου του χωριού Αρχάγγελος στην ανατολική ακτή της Ρόδου, σώζεται σε ερειπιώδη κατάσταση εκκλησία-πύργος, αφιερωμένη στον ομώνυμο άγιο.

Ιστορία

Πρόκειται για πύργο με εκκλησία στο εσωτερικό του που είναι το μόνο σωζόμενο κτίριο από καθολικό μοναστήρι που διέθετε μεγάλη κτηματική περιουσία και εκτός του νησιού.

Κατά τον 15o αιώνα ήταν οργανωμένο μοναστηριακό συγκρότημα, εποπτευόμενο από τον μεγάλο μάγιστρο του τάγματος των Ιωαννιτών, με ηγούμενο και τέσσερις μοναχούς.

Διάφορα έγγραφα του τάγματος από τα μέσα του 15ου αιώνα κάνουν για πρώτη φορά αναφορές στον ορισμό των ηγουμένων της μονής. Από αυτό εικάζεται ότι το μοναστήρι ιδρύθηκε στις αρχές του 15ου αιώνα ή ίσως λίγο νωρίτερα.

Το 1521, ο μεγάλος μάγιστρος Philippe Villiers αποφάσισε να ξανακτίσει το μοναστήρι που, προφανώς, είχε υποστεί καταστροφές σε μια από τις επιδρομές των προηγούμενων ετών.

Αυτή η χρονολόγηση επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι στο συγκεκριμένο νησάκι απεικονίζεται για πρώτη φορά εκκλησία, έστω σχηματικά, σε χειρόγραφους χάρτες του νησιού της Ρόδου που περιλαμβάνονται στο βιβλίο Liber Insularum Archipelagi του φλωρεντίνου ιερέα Cristoforo Buondelmonti, ο οποίος από το 1420 και για αρκετά χρόνια διέμενε στη Ρόδο.

Επιπλέον, από τον 15ο αιώνα και μετά σημειώνεται στους χάρτες διαφόρων περιηγητών, όπου διακρίνεται ψηλός πύργος, εξωτερικά της εκκλησίας, που μοιάζει περισσότερο με καμπαναριό.

Πολύ πιθανόν υπήρχε ακόμη μέχρι τον 17ο αιώνα, δεδομένου ότι η εκκλησία με τον πύργο απεικονίζεται στο χάρτη του περιηγητή Piacenza, το1688, ενώ στους μεταγενέστερους χάρτες έως τον 19ο αιώνα διακρίνεται μόνο το περίγραμμα της νησίδας με την αναγραφή της ονομασίας του (San Nicolo).

Ο πύργος υπήρχε πρώτιστα για την προστασία του μοναστηριού. Ίσως να κτίστηκε μετά την εκκλησία και να την περιέβαλλε για να την προστατέψει καθώς το μέρος ήταν ιδιαίτερα εκτεθειμένο σε πειρατικές επιδρομές. Ανεξάρτητα από αυτό, σίγουρα ο πύργος ήταν ενταγμένος στο αμυντικό σύστημα του νησιού και θα χρησίμευε και σαν βίγλα σε συνεργασία με γειτονικά κάστρα και πύργους.

Αν κρίνουμε από τις διαστάσεις τις βάσεις του αλλά και από τις μεσαιωνικές απεικονίσεις, ο πύργος πρέπει να ήταν ασυνήθιστα ψηλός.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Σώζονται σε ύψος 1,50-2,00 μ. οι εξωτερικοί τοίχοι του πύργου που έχει διαστάσεις 13,0μ✖8,10μ και είσοδο στη δυτική πλευρά. Στο εσωτερικό του ήταν κτισμένη η εκκλησία του Αγίου Νικολάου.

Στη νοτιοδυτική πλευρά, εσωτερικά του πύργου και εξωτερικά της εκκλησίας αποκαλύφθηκε σκάλα με δεκατέσσερα σκαλοπάτια που οδηγούσε στο δώμα του πύργου, πάνω από την οροφή της εκκλησίας.

Η διαφορά από άλλες οχυρωμένες εκκλησίες είναι ότι εδώ ο πύργος δεν είναι δίπλα στην εκκλησία ούτε πάνω από την εκκλησία (Προφήτης Αββακούμ στο Παραδείσι) ούτε έχει εκκλησία σε όροφο, όπως λ.χ. στο Άγιο Όρος. Εδώ, ο πύργος περιέβαλε ολόκληρη την εκκλησία μαζί με την αψίδα.

Το 1989 έγινε ανασκαφική έρευνα μέσα στον πύργο και αποκαλύφθηκε η εκκλησία η οποία μέχρι τότε δεν ήταν ορατή καθώς την κάλυπταν τα υλικά που είχαν πέσει από την ανωδομή.

Πηγές