Λιγοστά ερείπια μεσαιωνικού κάστρου στη θέση με την ονομασία «Μέλισσα» ή «Παλιόκαστρο», σε χαμηλό ύψωμα στην κοιλάδα των Μαριών στη Θάσο, βόρεια από το χωριό Καλύβια (που είναι, ουσιαστικά, συνοικισμός των Λιμεναριών).

Ιστορία

Τα ερείπια στη θέση Μέλισσα-Παλιόκαστρο εντοπίστηκαν το 1990 από την 12η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Καβάλας και τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή στα πλαίσια προγράμματος για τη διαμόρφωση του αρχαιολογικού χάρτη της Θάσου.

Κατά τα άλλα, η ιστορία του κάστρο δεν είναι γνωστή. Η χρήση κονιάματος στη λιθοδομή δείχνει ότι το κάστρο είναι μεσαιωνικό (και όχι αρχαίο) ενώ η κεραμική που βρέθηκε στο χώρο είναι αποκλειστικά της υστεροβυζαντινής περιόδου.
Με αυτά τα δεδομένα συμπεραίνουμε ότι το κάστρο δημιουργήθηκε και χρησιμοποιήθηκε τον 13ο με 14ο αιώνα.

Το κάστρο δεν αναφέρεται από καμιά ιστορική πηγή. Ο Ιταλός περιηγητής Κυριάκος της Αγκώνας (Ciriaco di Ancona) που επισκέφτηκε τη Θάσο το 1444-45 αναφέρει τους εξής οικισμούς: το Κάστρο ως Neokastrum, τον Λιμένα, την Καλλιράχη (Calliarachium), την Παναγία (Anastasium), την Ποταμιά (Potamium) και τα Κοινυρα (Chinarium). Οι τρεις πρώτοι οικισμοί ήταν οχυρωμένοι. Για το Παλιόκαστρο στη Μέλισσα δεν κάνει την παραμικρή μνεία, κάτι που σημαίνει ότι τότε, στα μέσα του 15ου αιώνα, ο οικισμός να είχε ήδη εγκαταλειφθεί.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο είναι χτισμένο σε πλάτωμα λόφου και έχει επικλινείς πλαγιές σε όλες τις μεριές. Βόρεια του λόφου υπάρχει χείμαρρος με ονομασία «Μαριών Λάκκος». Στην ανατολική ρίζα του λόφου υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Ελευθερίου που έχει χτιστεί πάνω στα ερείπια παλιότερης βυζαντινής εκκλησίας. Το κάστρο ελέγχει οπτικά μεγάλο τμήμα της νότιας Θάσου και η ορατότητα φθάνει μέχρι και τον ορεινό όγκο του Άθω.

Το κάστρο σήμερα είναι σε ερειπιώδη κατάσταση. Το τείχος είναι κατεστραμμένο και σχηματίζει έναν συνεχή λιθοσωρό μέσα σε μια περίμετρο μήκους 170 μέτρων. Η δόμηση αποτελείται από λίθους διαφορετικών μεγεθών με συνδετικό κονίαμα ανάμεσα τους σε κάποια σημεία. Στη βορειοδυτική γωνία φαίνονται δυσδιάκριτα υπολείμματα κυκλικού πύργου, ενώ στη βορειοανατολική γωνία ο υπερυψωμένος όγκος λίθων δείχνει ένδειξη πύργου.

Στο εσωτερικό, αυτό που ξεχωρίζει είναι μια υπόγεια δεξαμενή νερού (φωτ.10) με διαστάσεις 7✖4μ. χτισμένη με επιμελημένη αργιλολιθοδομή. Τα τοιχώματα της καλύπτονταν εσωτερικά με ισχυρό υδραυλικό κονίαμα για την συγκράτηση του νερού. Πρέπει να είχε κάλυψη με σχιστόπλακες διότι υπάρχουν πολλές πεσμένες πλάκες στο εσωτερικό της. Το βάθος της σήμερα φθάνει μέχρι 2,5 μέτρα. Αρχικά το βάθος ήταν αρκετά μεγαλύτερο, αφού μέσα έχει γεμίσει με πέτρες και κλαδιά.

Επίσης σώζονται ερείπια από δύο πύλες. Τη νοτιοανατολική και τη βόρεια. Η νοτιοανατολική πύλη (φωτ.2,3,4) διατηρείται σχετικά καλύτερα. Το μήκος της είναι 2,85 μ. και το πλάτος 2 μ. στην εξωτερική πλευρά και 1,90 μ. στην εσωτερική. Το μέγιστο σωζόμενο ύψος είναι 1,30μ.
Στην εξωτερική πλευρά βρέθηκε, σπασμένο σε τέσσερα κομμάτια, το μαρμάρινο κατώφλι. Η πύλη έκλεινε με δίφυλλη πόρτα, όπως φαίνεται από τους δύο κυκλικούς τόρμους (προεξοχές) των περιστροφικών αξόνων στα δύο άκρα του κατωφλιού και έναν μικρότερο, ορθογώνιας διατομής, στο μέσον. Στη βόρεια εσοχή εφαρμόζει τμήμα μαρμάρινου ογκόλιθου διαστ. 0,95✖0,40 μ. σπασμένο στα δύο άκρα του, που βρέθηκε πεσμένο πάνω στο κατώφλι. Το κομμάτι αυτό συγκολλάται με δύο άλλα κομμάτια που περισυνελέγησαν από τα χώματα και έτσι αποκαθίσταται ο βόρειος παραστάτης, το ύψος του οποίου έφθανε τα 2,25 μ. το οποίο ήταν το αρχικό ύψος της πύλης. Στη μία πλευρά του φέρει τρεις εγχάρακτους σταυρούς με διχαλωτές τις απολήξεις των κεραιών τους. Κάθετα στις οριζόντιες κεραίες των δύο από αυτούς διατάσσονται δύο γραμμές, των οποίων τα ελεύθερα άκρα σχηματίζουν το γράμμα A (φωτ.3).
Από τη βόρεια πύλη (φωτ.5) διακρίνεται μόνο η μία πλευρά. Βρέθηκε επίσης το κατώφλι της από γκριζόμαυρο μαρμαρόλιθο διαστάσεων 1,68✖0,4 μ. που φέρει από δύο τόρμους, έναν ορθογώνιας διατομής και έναν κυκλικής στα δύο άκρα, και ένα στο μέσο (άρα και εδώ η θύρα ήταν δίφυλλη).

Εντός του κάστρου παρατηρούνται λιθοσωροί, διάσπαρτες πέτρες και κεραμικά, τα οποία αποτελούν ερείπια κτισμάτων, πιθανόν οικιών, που έχουν καταρρεύσει. Στις αναφορές της αρχαιολογικής υπηρεσίας για το κάστρο γίνεται λόγος και για ύπαρξη εκκλησίας στο εσωτερικό καθώς εντοπίστηκαν θεμέλια της κόγχης του ναού. Όπως φαίνεται, το Παλιόκαστρο δεν ήταν απλά φρούριο αλλά οχυρωμένος οικισμός.

Στο έδαφος μέσα και έξω από τον οχυρωματικό περίβολο υπάρχει κεραμική αβαφής και εφυαλωμένη (δηλ. πήλινα σκεύη με υαλώδη επίστρωση), που όπως αναφέρθηκε είναι της υστεροβυζαντινής περιόδου.

Πηγές