Ανάμεσα στην Πόθια, την πρωτεύουσα της Καλύμνου και την εξοχική περιοχή του Πανόρμου, χτισμένο στην κορυφή ενός απόκρημνου βράχου βρίσκεται το Μεγάλο Κάστρο της Χώρας της Καλύμνου.

Το κάστρο είναι βυζαντινό αλλά πήρε την οριστική του μορφή το 1495 και κατοικούνταν συνεχώς μέχρι το 1812.

Ιστορία

Οι πρώτες οχυρώσεις στον βράχο υπολογίζεται ότι κατασκευάστηκαν μέσα στον 11ο αιώνα. Εκείνη την εποχή, οι κίνδυνοι για τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου είχαν πολλαπλασιαστεί , εξαιτίας κυρίως των θαλάσσιων επιδρομών των Σελτζούκων Τούρκων του περιβόητου εμίρη της Σμύρνης Τζαχά.

Η σημερινή του μορφή με τα ψηλά τείχη που αγκαλιάζουν περιμετρικά την κορυφή του βραχώδους υψώματος χρονολογείται στα τέλη του 15ου αιώνα, μετά την ανακατασκευή της οχύρωσης από τους Ιωαννίτες ιππότες, οι οποίοι κατείχαν τα Δωδεκάνησα από το 1309 έως το 1522.

Η ανακατασκευή του κάστρου αποφασίστηκε μετά τις ζημιές που έπαθε στον μεγάλο σεισμό του 1493. Μέχρι το 1495 η νέα βελτιωμένη οχύρωση ήταν έτοιμη.

Οι διάφοροι περιηγητές (Sonetti, Boschini, Buondelmonti, Reis κ.ά.) κάνουν αναφορές για κάστρο στο νησί, χωρίς να διευκρινίζουν ποιο εννοούν, δεδομένου ότι στην ίδια περιοχή είναι και το κάστρο της Χρυσοχεριάς. Η ίδια ασάφεια διαπιστώνεται και σε έγγραφα των Ιωαννιτών του 1445 και 1495, σύμφωνα με τα οποία εκτελούνται κάποιες εργασίες στα τείχη και στον οικισμό ενός κάστρου.
Το μόνο σταθερό χρονολογικό στοιχείο είναι τα οικόσημα που διατηρούνται σε πύργο και σε δύο δεξαμενές του κάστρου, καθώς και η χρονολογία τοιχογραφιών από κτητορικές επιγραφές στις εκκλησίες του Τιμίου Σταυρού και του Αγίου Γεωργίου. Η χρονική περίοδος που καλύπτουν τα οικόσημα είναι από το 1506 ως το 1519.

Μετά τη διεύρυνση και επισκευή του, το κάστρο οργανώθηκε και αποτέλεσε το οικιστικό κέντρο της Καλύμνου. Η κατοίκηση στο Κάστρο συνεχίστηκε έως τις αρχές του 19ου αιώνα. Τότε, λόγω της σταδιακής αύξησης του πληθυσμού και του περιορισμού της πειρατείας, σταδιακά εγκαταλείπεται η καστροπολιτεία και οι κάτοικοί της μετοικούν έξω από αυτήν στον χώρο του σημερινού οικισμού της Χώρας.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Βρίσκεται σε υψόμετρο 200 μέτρων περίπου και είναι οχυρωμένο από όλες του τις πλευρές, ενώ τείχη του φτάνουν τα 6-7 μέτρα ύψος, εκτός από τις απόκρημνες πλευρές που είναι περίπου 3 μέτρα. Σε διάφορες θέσεις του τείχους υπάρχουν επάλξεις.

Υπάρχουν δύο είσοδοι: η κύρια στη νοτιοδυτική πλευρά και μια μικρότερη, το “πορτέλι” στη βορειοδυτική. Η κύρια είσοδος είναι κατασκευασμένη από καλοπελεκημένους λίθους και έκλεινε με κινητή θύρα-γέφυρα η οποία ανεβοκατέβαινε με τη βοήθεια αλυσίδας, ενώ το πορτέλι ανοίχτηκε αργότερα, επί Τουρκοκρατίας.

Τα ισχυρά τείχη του προσαρμόζονται στο ανάγλυφο της βραχώδους κορυφής, την οποία αγκαλιάζουν περιμετρικά, περικλείοντας και προστατεύοντας έναν πυκνοδομημένο οικισμό συνολικής έκτασης 30.500 τ.μ,, ο οποίος υπολογίζεται ότι μπορούσε να φιλοξενήσει μέχρι 1.000-1.200 κατοίκους.

Μέσα στο κάστρο διατηρούνται σε καλή κατάσταση 10 μικρά εκκλησάκια της περιόδου του 15ου με αρχές του 16ου αιώνα. Τα περισσότερα από αυτά φέρουν τοιχογραφικό διάκοσμο.

Σήμερα διακρίνουμε επίσης μέσα στο κάστρο δύο υδατοδεξαμενές, τα ερειπωμένα σπίτια του οικισμού και τη λεγόμενη “Γούρνα” που χρησίμευε ως ελαιοτριβείο.
Στη μέση του ανατολικού τείχους διατηρείται ένας πύργος, που επί Τουρκοκρατίας ήταν εξοπλισμένος με κανόνια.

Πηγές