Οχυρωμένος βυζαντινός οικισμός σε βράχο με εξαιρετική φυσική οχύρωση που υψώνεται πάνω από το Μυρτώο πέλαγος.

Ιστορία

Στον οχυρό λόφο της «Παλιόχωρας» σώζονται τα ερείπια βυζαντινού οικισμού που περιλαμβάνει τείχη, κτίρια, πύργο, στέρνες, δύο ανώνυμους ναούς και τον ανακαινισμένο ναό του Προφήτη Ηλία με τοιχογραφίες που χρονολογούνται στα τέλη του 14ου-αρχές του 15ου αιώνα.

Η πρώτη παρουσία οχύρωσης στο βράχο χρονολογείται από τον 9ο αιώνα, όταν με χρυσόβουλο του Αυτοκράτορα Βασιλείου Α΄, το 881 μ.Χ. συστάθηκε ναυτικός σταθμός για την επιτήρηση των κινήσεων των διερχομένων πλοίων. Η κυριότερη απειλή εκείνη την εποχή ήταν οι Σαρακηνοί πειρατές που είχαν καταλάβει την Κρήτη.

Αργότερα, αναπτύχθηκε εκεί μικρός οικισμός, ο οποίος είναι γνωστός από τον 16ο αιώνα ως «Χάρακας» και εμφανίζει συνεχή κατοίκηση από τον 13ο έως τα τέλη του 17ου αιώνα, οπότε εγκαταλείφθηκε με κύρια αιτία τον 6ο ενετοτουρκικό πόλεμο (1684–1699) που είχε ως συνέπεια την συγκέντρωση του πληθυσμού της ευρύτερης περιοχής στο κεφαλοχώρι του Ζάρακος, την Κρεμαστή. Μετά τον πόλεμο εκείνο, οι κάτοικοι μετακόμισαν στη θέση που βρίσκεται το σημερινό χωριό του Χάρακα, σε πιο εύκολη για διαβίωση περιοχή.

Σήμερα ο παλιός Χάρακας είναι ερειπωμένος και γνωστός ως «Παλιόχωρα».

Η οριστική διαμόρφωση της οχύρωσης πρέπει να έγινε τον 13ο αιώνα και σε αυτήν τη χρονική περίοδο θα τοποθετήσουμε την ίδρυση του κάστρου παρόλο που πρέπει να υπάρχουν και παλιότερα οχυρωματικά κατάλοιπα. Θα το χαρακτηρίσουμε δε «υστεροβυζαντινό» καθώς οι μετέπειτα επικυρίαρχοι, Φράγκοι, Ενετοί, Οθωμανοί δεν φαίνεται να το αξιοποίησαν ιδιαίτερα σαν κάστρο.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Στο βορειοδυτικό άκρο του πλατώματος του κάστρου υπάρχουν ερείπια πύργου (φωτ.6,11, κ.λπ.) εσωτερικών διαστάσεων 4,15✖2,35μ. Η τοιχοποιία του αποτελείται από αργολιθοδομή, θραύσματα κεραμιδιών (όχι σε σχέδιο) και συνδετικό κονίαμα. Έχει σχεδόν τετράγωνη κάτοψη, αλλά η ανατολική πλευρά του είναι ημικυλινδρική. Στον δυτικό τοίχο υπήρχε άνοιγμα εισόδου σε ύψος από το έδαφος.
Στο εσωτερικό του πύργου διαγράφονται δύο αβαθή τυφλά αψιδώματα στον βόρειο και στον νότιο τοίχο.
Στο δάπεδο του πύργου υπάρχει υδατοδεξαμενή (στέρνα) που τροφοδοτείτο από ένα σύστημα πήλινων λουκιών εντοιχισμένων στον βόρειο και νότιο τοίχο.
Αν κρίνουμε από σπάραγμα τοιχογραφίας στο εσωτερικό τού νότιου τοίχου και από τα εντοιχισμένα ηχητικά αγγεία (!), ο πύργος χρησίμευε και ως παρεκκλήσι.

Στη βορειοανατολική πλευρά του πλατώματος σώζεται τμήμα κτίσματος που ίσως ήταν και αυτό πύργος (φωτ.12).

Στη δυτική πλευρά του υψώματος, στην πλαγιά κάτω από τον πύργο, σώζονται τα ερείπια δύο κτισμάτων (φωτ.15,16) που μάλλον ήταν οχυρές κατοικίες (οχυρές επειδή δεν έχουν ανοίγματα, μόνο τρύπες σαν τοξοθυρίδες). Υπάρχουν λιθοσωροί που δηλώνουν την ύπαρξη και άλλων κτισμάτων σε αυτήν την πλευρά.

Τη δυτική-βορειοδυτική πλευρά του λόφου περιτρέχει τείχος από ξερολιθιά πλάτους 0,80μ. και ύψους περίπου 1μ. Η ξερολιθιά αυτή πρέπει να ανήκει σε πολύ νεώτερη οικοδομική φάση αν κρίνουμε από την προχειρότητα της κατασκευής και από το γεγονός ότι σε κάποιο σημείο εδράζεται σε παλιότερη δεξαμενή που έτσι αχρηστεύτηκε.

Στον χώρο του κάστρου υπήρχαν τουλάχιστον 6 θολωτές υδατοδεξαμενές σε διάφορα σημεία. Μόνο μία είναι στο πλάτωμα –κοντά στον προφ. Ηλία– ενώ οι υπόλοιπες στα πρανή.

Στο κάστρο οδηγεί ένα πολύ χαρακτηριστικό, ανηφορικό δαιδαλώδες καλντερίμι (φωτ.7).

Πηγές