Φεύγοντας από το ιστορικό μοναστήρι της Μαλεβής με κατεύθυνση προς το Άστρος, και λίγο πριν φτάσουμε στον Άγιο Ιωάννη, βλέπουμε στα δεξιά μας τον οχυρωμένο λόφο του Κάστρου της Ωριάς. Πρόκειται για ένα φρούριο της φραγκοκρατίας, από την κορυφή του οποίου ο επισκέπτης έχει καταπληκτική θέα προς ένα μεγάλο τμήμα της ανατολικής Πελοποννήσου.

Το σκηνικό συμπληρώνει ο εντυπωσιακός καταρράκτης, που ξεκινά από τη βάση του λόφου και κυλά προς τον Πλάτανο.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Το κάστρο βρίσκεται επάνω σε έναν χαρακτηριστικό κωνικό λόφο, σε ένα γυμνό οροπέδιο που λέγεται «Ξεροκάμπι», ανάμεσα στα χωριά Άγιος Ιωάννης (Αγιάννης) και Άγιος Πέτρος της Βόρειας Κυνουρίας.
Η θέση δίνει τη δυνατότητα κατόπτευσης μιας μεγάλης περιοχής, σε μεγάλη ακτίνα. Επιτηρεί τη δίοδο η οποία αρχίζει από το Άστρος και την αρχαία Θυρέα, περνάει κάτω από όρος Ζυγός (πρόβουνο του Πάρνωνα) για να καταλήξει στη Λακεδαίμονα.

Ιστορία

Η ταύτιση του κάστρου προβλημάτισε τους ερευνητές. Η ταυτοποίηση της θέσης «Άστρος» με το κάστρο είναι δυσχερής λόγω της ύπαρξης παρόμοιων ονομασιών σε αρκετά σημεία στα παράλια και στην ενδοχώρα της βορειοανατολικής Κυνουρίας με αποτέλεσμα οι όροι Άστρος, Αστρίτσι και Estella να συγχέονται σε χωρογραφικούς καταλόγους, παλαιούς χάρτες και αναφορές νεώτερων ιστορικών.

Το κάστρο Estella αναφέρεται στην αραγωνική έκδοση του Χρονικού του Μορέως. Σύμφωνα με το Χρονικό, ο πρίγκιπας της Αχαΐας Γουλιέλμος Βιλλεαρδουίνος έχτισε το 1256, λίγο μετά την κατάκτηση της Μονεμβασιάς (το 1248), το Castello della Estella για να ελέγξει τους ανυπότακτους Τσάκωνες που κατοικοέδρευαν “suso en laσ montanyas”, δηλαδή «επάνω εις τα όρη» (προφανώς σε Σίταινα, Καστάνιτσα, Πραστό).
Οι ιστορικοί Νίκος Βέης, Σπ. Λάμπρος, Κ.Ρωμαίος και Αδ.Αδαμαντίου ταύτισαν με πειστικά επιχειρήματα το κάστρο αυτό του Αραγωνικού Χρονικού του Μορέως με την οχύρωση στο Ξεροκάμπι.

Οπότε σήμερα θεωρείται δεδομένο ότι το κάστρο στο Ξεροκάμπι είναι το φράγκικο οχυρό που αναφέρεται στο Αραγωνικό Χρονικό του Μορέως ως Estella (μετάφραση της ελληνικής λέξης Άστρος). Το κάστρο αυτό έχει μείνει γνωστό και με το δημώδες όνομα «Κάστρο της Ωριάς», το οποίο απαντά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, συνδεόμενο με θρύλους γύρω από την κατάληψή του.

Το κάστρο Estella ανήκε στο μεσαιωνικό δρόγγο του Δραγαλέβου (Δραγαλεβός, Γαρδαλεβός, Δραγάλιγος και Δραγαλιβός), ο οποίος καταλάμβανε την ευρύτερη περιοχή γύρω από το Άστρος και αποτελούσε το βορειότερο τμήμα της σημερινής Κυνουρίας.

Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για την ιστορία του κάστρου. Εικάζεται ότι λίγο μετά την ίδρυσή του πέρασε στα χέρια των Ελλήνων. Αυτό πρέπει να συνέβη μετά το 1262 όταν άρχισαν συγκρούσεις μεταξύ των Βυζαντινών του Μυστρά και των Φράγκων. Δεν αποκλείεται η κατοχή του κάστρου να άλλαζε συχνά εκείνη την περίοδο, καθώς η περιοχή ήταν μεθοριακή.
Κατά τις πρώτες δεκαετίες του 14ου αιώνα, όταν ο Ανδρόνικος Παλαιολόγος Ασάνης, ως επίτροπος Μορέως, επέκτεινε την κυριαρχία του Μυστρά και πήρε πολλά φράγκικα κάστρα στην Πελοπόννησο, είναι βέβαιο πως το κάστρο Estella έγινε Βυζαντινό και παρέμεινε Βυζαντινό για έναν αιώνα τουλάχιστον.

Όπως αναφέρει ο Hopf, το 1423 το κάστρο βρίσκεται ακόμα στα χέρια των Ελλήνων. Αυτήν την εποχή ανήκει στον άρχοντα της Τσακωνιάς Λέοντα Μελισσηνό.
Οι χωρογραφικοί πίνακες του Hopf το φέρουν να ανήκει το 1463 στους Ενετούς, ενώ το 1467 ανήκει πλέον στους Τούρκους.
Από την εποχή αυτή το κάστρο της Estella φαίνεται ότι εγκαταλείφθηκε, καθώς έπαψε να έχει στρατιωτική αξία για τους Οθωμανούς μετά την κατάληψή του.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το σχήμα του κάστρου ακολουθεί την φυσική διαμόρφωση του εδάφους, η δυτική πλευρά του οποίου είναι ομαλή και η ανατολική πιο απόκρημνη, με φυσική αμυντική προστασία. Αποτελείται από δυο οχυρωματικούς περιβόλους που προστατεύουν τη δυτική πιο ευπρόσβλητη πλευρά. Το εξωτερικό τείχος περιβάλει οικισμό, ενώ το εσωτερικό, κοντά στην κορυφή του υψώματος, προστατεύει την ακρόπολη. Η συνολική έκταση του κάστρου είναι περίπου 22 στρέμματα.

Στον εξωτερικό περίβολο δεν έχει εντοπιστεί είσοδος. Στον εσωτερικό περίβολο σώζεται μια θυρίδα (βλ. φωτογραφίες 2,4,7) που ήταν η κύρια είσοδος της ακρόπολης, ενώ κοντά στο βόρειο άκρο του τείχους υπάρχει μια δεύτερη θυρίδα. Ενδείξεις και για μια τρίτη είσοδο υπάρχουν στο νοτιοανατολικό τμήμα του τείχους.

Το εξωτερικό τείχος είναι κατασκευασμένο από ξερολιθιά. Οι λίθοι είναι επεξεργασμένοι, πλακοειδούς σχήματος. Η οχύρωση της ακρόπολης αποτελείται από λιθοδομή με ασβεστοκονίαμα.

Στο πιο ψηλό σημείο σώζεται πύργος επόπτευσης (ή ίσως ακρόπυργος) με τετράγωνη κάτοψη που διατηρείται σε ύψος 3 μέτρα (φωτο 1,6,8). Η κατασκευή του είναι λιθοδομή με ασβεστοκονίαμα, ενώ στη δυτική πλευρά του πύργου διακρίνεται χρήση πλίνθων.

Εντός του εξωτερικού περιβόλου και εκτός του εσωτερικού, εντοπίζονται ίχνη οικισμού που αποτελούνται από αρκετές μονόχωρες ορθογώνιες κατασκευές από ξερολιθιά. Ξεχωρίζει ένα διώροφο κτίσμα λόγω του προθαλάμου και των δυο χώρων που διαθέτει.

Θρύλοι και Παραδόσεις

Ο θρύλος κάνει λόγο για την εξαπάτηση της όμορφης κόρης του καστελλάνου (της «Ωριάς») την περίοδο της εκπόρθησης του κάστρου από τους Τούρκους μισθοφόρους των Βυζαντινών, μετά από μακροχρόνια πολιορκία. Η κόρη έπεσε θύμα ενός τεχνάσματος μεταμφίεσης (σε έγκυο γυναίκα ή καλόγερο) ενός πολιορκητή, που εισήλθε στα ενδότερα και άνοιξε την πύλη στους υπόλοιπους.

Το Κάστρο στην Τέχνη και στο Λόγο

Στα γύρω χωριά σώζεται το τραγούδι της Ωριάς, το οποίο χόρευαν κυρίως κατά τις Απόκριες σε ρυθμό Τσάμικο. Το τραγούδι αυτό που μνημονεύεται από τον Buchon στο βιβλίο του “La Grece Continentale et la Moree” (1843).

Σαν της Ωργιάς το κάστρο
Κάστρο δεν είδα άλλο
Εκεί το πολεμούσανε
Χρόνους, μήνες δεκατρείς
Τούρκα θα γενής
Ένας κοντός Τουρκάκος έλεγε
Ότι είναι Ρωμιά
Μαξιλάρι εζώθηκε
Ανοίχτε μου της δόλιας της Αρετινής
Γιατί είμαι γκαστρωμένη
Και στο μήνα μου
Να έχετε το κρίμα μου
Όσο ν’ ανοίξη η πόρτα
Χίλιοι μύργιοι μπήκανε
Και ψυχούλα δεν αφήσανε
Τη βασιλοπούλα δε σκοτώσανε
Τη βάλαν σε βαρέλι
Και την κυλίσανε
Μα δεν πέθανε

και ένα άλλο

Όλα τα κάστρα τα είδα κι ούλα τα ’δειρα,
Σαν της Ωριάς το κάστρο κάστρο δεν είδα,
Να΄χει ασημένιες πόρτες κι αργυρά κλειδιά.
Τούρκοι το πολεμούσαν χρόνους δώδεκα,
Το κάστρο δεν πατιέται δίχως προδοσιά.
Κι ένας κοντοτουρκάκος και ρωμιογενής
Το μαξιλάρι εζώθη και γκαστρώθηκε
Το κάστρο τριγυρνάει και μοιρολογάει:
Ανοίχτε μου της δόλιας της Αρετιανής,
Γιατ’ είμαι γκαστρωμένη και στο μήνα μου.
Βασιλοπούλα το είδε και λυπήθηκε…
Όσο ν’ ανοίξει η πόρτα χίλιοι εμπήκανε
Κι όσο να καλανοίξει το πατήσανε.
Όλοι χυθήκαν στ’ άστρα, όλοι στα φλουριά
Κι εκείνος εις της κόρη που ’ναι στα γυαλιά…

Πηγές