Πολύ παλιό μοναστήρι με έντονα φρουριακό χαρακτήρα. Βρίσκεται στη δυτική πλευρά του φαραγγιού του Λούσιου στην Αρκαδία. Σε μικρή απόσταση από αυτό βρίσκεται η νέα Μονή Φιλοσόφου.

Ιστορία

Η Μονή Φιλοσόφου είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Γιορτάζει στις 23 Αυγούστου. Σήμερα είναι μετόχι της Μονής Τιμίου Προδρόμου Στεμνίτσας.

Η μονή αποτελείται από δύο συγκροτήματα: από την Παλαιά και τη Νέα Μονή Φιλοσόφου. Τα δύο συγκροτήματα απέχουν μεταξύ τους περί τα 400 μέτρα και συνδέονται με μονοπάτι.

Η παλαιά Μονή Φιλοσόφου είναι η πιο ιστορική και παλαιά μονή της Αρκαδίας και από τα παλαιότερα βυζαντινά μνημεία της Ελλάδας. Ιδρύθηκε το 963 από τον Ιωάννη Λαμπαρδόπουλο από τη Δημητσάνα, τον επονομαζόμενο «φιλόσοφο», ο οποίος ήταν γραμματέας («Πρωτοκρίτης») του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά. Από το προσωνύμιό του πήρε και η Μονή το όνομά της. Η μονή ήταν σταυροπηγιακή (υπαγόταν απευθείας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο).

Το μοναστήρι ιδρύθηκε μεν τον 10ο αιώνα, αλλά την οριστική του μορφή την απέκτησε σταδιακά με προσθήκες τους επόμενους αιώνες. Η οχύρωση του μοναστηριού πιστεύεται ότι ενισχύθηκε και πήρε τη σημερινή της μορφή μετά την Άλωση, δηλαδή στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα.

Η παλαιά μονή είναι γνωστή και ως «Κρυφό Σχολειό», γιατί κατά την παράδοση λειτουργούσε εκεί στα χρόνια της Τουρκοκρατίας σχολείο που αργότερα εξελίχθηκε σε σπουδαία ιερατική σχολή που λειτούργησε από τα μέσα του 17ου αιώνα στη Νέα Μονή και έμεινε γνωστή ως «Σχολή της Δημητσάνας». Στη Σχολή αυτή φοίτησε πλήθος δασκάλων, ιερέων, μοναχών, ανωτέρων κληρικών, καθώς και ηγετικές μορφές της Εκκλησίας. Από αυτήν αναδείχτηκαν τέσσερις πατριάρχες Ιεροσολύμων, δύο Οικουμενικοί Πατριάρχες και άλλοι πολλοί επιφανείς εκκλησιαστικοί άνδρες (Γρηγόριος ο Ε΄, Παλαιών Πατρών Γερμανός κ.ά.).
Στη σχολή λειτουργούσε και αξιόλογη βιβλιοθήκη που είχε στην κατοχή της μεταξύ άλλων και σημαντικά χειρόγραφα του 12ου αιώνα, τα οποία πλέον φυλάσσονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη Αθηνών.

Η Νέα Μονή Φιλοσόφου, η οποία προφανώς δεν είναι και τόσο νέα, κτίστηκε τον 17ο αιώνα, πριν το 1691. Η θέση της είναι σε πιο προσιτό και ομαλό σημείο. Η Παλαιά Μονή συνέχισε να λειτουργεί για καιρό μετά τη δημιουργία της Νέας, αλλά κάποια στιγμή εγκαταλείφθηκε.

Ο ναός της νέας μονής αγιογραφήθηκε το 1693 με δαπάνη του Μαυραηδή-πασά Φαρμάκη από τη Στεμνίτσα, ο οποίος ήταν Έλληνας που εξισλαμίστηκε και έγινε Οθωμανός αξιωματούχος, αλλά επανήλθε στο Χριστιανισμό επί Β’ Ενετοκρατίας. Απεικόνιση του χορηγού υπάρχει στη δυτική πλευρά του ναού (υπό τη μορφή τυπικού Ανατολίτη με βλοσυρό ύφος, πολυτελές ένδυμα και κομπολόι) δίπλα στην αγία Ελένη.
Γενικά, η δημιουργία της νέας μονής Φιλοσόφου ενδεχομένως σχετίζεται με τη Β’ Ενετοκρατία στην Πελοπόννησο (1686-1715) με την έννοια ότι η πρόσκαιρη απαλλαγή από τον τουρκικό ζυγό επέτρεψε την επέκταση του μοναστηριού.

Το 1764 η ιερατική σχολή μεταφέρθηκε από το μοναστήρι στη Δημητσάνα. Μεταξύ 1834 και 1836 η Μονή διαλύθηκε με βάση το βασιλικό διάταγμα της Βαυαρικής Αντιβασιλείας περί διαλύσεως των μονών και με το σκεπτικό ότι είχε κάτω από 6 μοναχούς. Μετά από αυτό, η μονή ερήμωσε.
Σήμερα λειτουργεί ως ανδρική Μονή και μετόχι (με βασιλικό διάταγμα του 1922) της γειτονικής Μονής Τιμίου Προδρόμου Στεμνίτσας. Το 1955 χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο και από το 1992 άρχισε να ανακαινίζεται από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Η παλαιά Μονή βρίσκεται μέσα σε μια άγρια και εντυπωσιακή χαράδρα, 200 μέτρα πάνω από την κοίτη του ποταμού Λούσιου, μέσα σε μία στενή και επιμήκη κοιλότητα-σπηλιά του απόκρημνου βράχου. Το Καθολικό της μονής σώζεται σε σχετικά καλή κατάσταση. Είναι ένας μικρός ναός εγγεγραμμένος τετράστηλος σταυροειδής με οκτάπλευρο τρούλο. Από τις τοιχογραφίες του ναού ελάχιστα τμήματα.
Σώζονται επίσης ερείπια κελλιών και άλλων κτισμάτων, ερείπια δύο πυργίσκων πάνω από τη μονή στο βράχο, αγωγός νερού που τροφοδοτούσε τη Μονή με νερό από πηγή, και μια στέρνα.

Βεβαίως σώζεται και η μεταβυζαντινή οχύρωση που κυριαρχεί στη σημερινή εικόνα του μοναστηριού.

Πηγές