Η Νικόπολις υπήρξε η πιο σημαντική πόλη της Ηπείρου στους πρώτους μετά Χριστόν αιώνες και κατά την Πρωτοβυζαντινή Περίοδο.

Τα ερείπιά της είναι σπάνιο δείγμα Ρωμαϊκής και Βυζαντινής πόλης. Για την οχύρωση της Νικόπολης είχε χτιστεί ένα μεγάλο ρωμαϊκό τείχος και 5 αιώνες αργότερα κατασκευάστηκε ένα μικρότερο βυζαντινό τείχος.
Δεν υπάρχει άλλο μέρος όπου μια πρωτοβυζαντινή οχύρωση να διατηρείται σε τόσο μήκος και ύψος.

Από το 2014 η Νικόπολη έχει προταθεί για ένταξη στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Ένας λόγος που επελέγη η συγκεκριμένη θέση για τη Νικόπολη ήταν ότι εκεί είχε το στρατηγείο του ο Οκταβιανός στη ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ.
Βρίσκεται σε πεδινή περιοχή, στη χερσόνησο της Πρέβεζας. Στα δυτικά εκτείνεται το Ιόνιο πέλαγος, η θαλάσσια οδός προς τη Δύση, και στα ανατολικά ο Αµβρακικός κόλπος και οι δίοδοι προς την ενδοχώρα της Ηπείρου. Η πόλη είχε δύο λιμάνια, το ένα, o «Κόμαρος», στο Ιόνιο βόρεια του σημερινού χωριού Μύτικας και ένα δεύτερο μέσα στον Αμβρακικό κόλπο, στον όρμο Βαθύ. Επίσης η λιμνοθάλασσα στις ανατολικές παρυφές της Νικόπολης (σημερινή ονομασία «Μάζωμα») παρείχε πρόσθετες διευκολύνσεις. Η εύφορη περιοχή προσφέρεται για γεωργικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες, ενώ ο θαλάσσιος πλούτος του Ιονίου πελάγους και του Αμβρακικού κόλπου μπορούσαν να καλύψουν μέρος των διατροφικών αναγκών και να στηρίξουν την οικονομική ανάπτυξη. Τέλος, στην περιοχή υπήρχαν άφθονα νερά, υπόγεια και από τα γύρω βουνά.
Με άλλα λόγια, η θέση είχε πολλά πλεονεκτήματα. Αλλά είχε και ένα σοβαρό μειονέκτημα: Το σημείο είναι εντελώς επίπεδο χωρίς φυσική αμυντική προστασία. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που καμμία αρχαία ελληνική πόλη δεν είχε ιδρύσει εκεί, σε τόσο καλό σημείο, αποικία, ενώ είχαν αποικήσει όλη την Ήπειρο.
Το ευπρόσβλητο της θέσης δεν είχε πολύ μεγάλη σημασία την εποχή της παντοδυναμίας της Ρώμης, φάνηκε όμως πόσο σημαντική παράμετρος ήταν, όταν τελείωσε η Pax Romana και άρχισαν οι επιδρομές των Βαρβάρων.

Ιστορία

Η ιστορία της Νικόπολης, εν συντομία, έχει ως εξής: Ιδρύθηκε από τους Ρωμαίους στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ. και υπήρξε πολυάνθρωπη και ευημερούσα πόλη μέχρι τον 3ο μ.Χ. αιώνα. Μετά άρχισε να παρακμάζει και να γίνεται στόχος βαρβαρικών επιδρομών. Χρειάστηκε να οχυρωθεί με ένα βυζαντινό τείχος στα μέσα του 6ου αιώνα, οπότε περιορίστηκε σε πολύ μικρότερη έκταση. Ακολούθησε μια σκοτεινή περίοδος με φθίνουσα πορεία μέχρι την τελική εγκατάλειψή της τον 8ο ή τον 9ο αιώνα.

Πιο αναλυτικά:

Η Νικόπολη (=πόλη της νίκης), ιδρύθηκε το 29 π.Χ. από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Οκταβιανό Αύγουστο εις ανάμνησιν της μεγάλης νίκης του εναντίον των δυνάμεων του Μάρκου Αντωνίου και της Κλεοπάτρας στην κοσμοϊστορικής σημασίας ναυμαχία του Ακτίου, το 31 π.Χ.
Το Άκτιο ήταν το σημείο καμπής που σήμανε το τέλος της Ελληνιστικής Περιόδου και το ξεκίνημα της πιο λαμπρής εποχής για τη Ρώμη. Ήταν επίσης το σημείο έναρξης της Pax Romana.

Οι Ρωμαίοι συγγραφείς αποκαλούν τη Νικόπολη Nicopolis Romana Colonia, Civitas Libera Nicopolitana και Colonia Augusta.

Ο Αύγουστος έριξε πολλά λεφτά στη Νικόπολη. Τη διακόσμησε με ναούς, δρόμους, επαύλεις και άλλα μνημεία. Οι εργασίες έγιναν με ταχύτατους ρυθμούς. Ένας από τους κύριους χρηματοδότες της οικοδόμησης υπήρξε ο γνωστός βασιλιάς της Ιουδαίας Ηρώδης Α’, ο οποίος ήθελε να φανεί αρεστός στον Αύγουστο. (Ίσως η ανάμειξη του Ηρώδη να είχε σχέση και με την παρουσία, εξαρχής, πολυπληθούς παροικίας Ιουδαίων στη Νικόπολη.)
Ο Αύγουστος επανέφερε και τους αρχαίους αγώνες που διεξάγονταν εκεί κάθε 4 χρόνια, τα Άκτια για να τιμήσει τον προστάτη του θεό Άκτιο Απόλλωνα. Το Ιερό του Απόλλωνα έγινε το θρησκευτικό κέντρο της πόλης. Εκεί ο Οκταβιανός αφιέρωσε τους κριούς των βυθισμένων εχθρικών πλοίων (έχει βρεθεί ένας από αυτούς). Ο Απόλλωνας που λατρευόταν εδώ είχε και τα επίθετα Λευκάδιος και Αγυιεύς.
Ο Οκταβιανός, πέρα από οικονομικά προνόμια, έδωσε στη Νικόπολη τις έξι ψήφους των Αιτωλών στη Δελφική Αμφικτιονία. Το γεγονός αυτό συν τα οικονομικά προνόμια συν τη συνεχή εύνοια του αυτοκράτορα έφεραν στην πόλη αίγλη και ιλιγγιώδη ανάπτυξη.

Η νέα πόλη δεν μπορούσε να μην έχει τείχος. Αλλά όπως προαναφέρθηκε, ήταν μια εποχή παντοδυναμίας της Ρώμης και ειρήνης, οπότε η οχύρωση της πόλης δεν υπήρξε πρώτη προτεραιότητα. Το Ρωμαϊκό τείχος ήταν μεγάλο σε μήκος, 5 χιλιόμετρα περίπου, αλλά όχι ιδιαίτερα δυνατό. Ήταν ημιτελές σε κάποια σημεία και δεν είχε πολλούς πύργους. Το πρώτο αυτό τείχος δίνει την εντύπωση ότι κατασκευάστηκε μόνο και μόνο επειδή αυτό υπαγόρευαν οι κανόνες της ρωμαϊκής πολεοδομίας και όχι επειδή το θεωρούσαν απαραίτητο.

Για να υπάρξει η πόλη, όμως, έπρεπε να βρεθούν κάτοικοι. Οι Ρωμαίοι έδωσαν κίνητρα σε πληθυσμούς της Ηπείρου και της Αιτωλοακαρνανίας για να μετοικήσουν στη νέα πόλη. Και όταν αυτό δεν αποδείχθηκε αρκετό, έγιναν μεταφορές πληθυσμών από άλλα μέρη δια της βίας για να γεμίσει η Νικόπολη. Πολλές πόλεις στη δυτική Ελλάδα ερήμωσαν τότε εξαιτίας της Νικόπολης, όπως η γειτονική Αμβρακία (σημερινή Άρτα).

Η νέα ρωμαϊκή πόλη ήταν εντυπωσιακή σε μέγεθος. Η έκτασή της έφτανε τα 1.500 στρέμματα, ενώ σημαντικά μνημεία της πόλης όπως ναοί, το μνημείο του Αυγούστου και το αρχαίο θέατρο ήταν εκτός των τειχών. Όσον αφορά τον πληθυσμό, γίνεται λόγος για 300.000 κατοίκους, αλλά οι αρχαιολόγοι σήμερα πιστεύουν ότι ο πληθυσμός πρέπει να ήταν 60.000 με 100.000. Σε κάθε περίπτωση, ήταν μια μεγαλούπολη για τα μέτρα της εποχής.
Ο Στράβων, ήδη από τον 1ο π.Χ. αιώνα, γράφει ότι είναι «πόλις ευανδρούσα, λαμβάνουσα καθ ημέραν επίδοσιν χώραν τε έχουσα πολλήν και τον των λαφύρων κόσμον».

Μια από τις αξιοσημείωτες πτυχές της πολιτιστικής ιστορίας της Νικόπολης είναι ότι εκεί έζησε για πολλά χρόνια ο στωικός φιλόσοφος Επίκτητος, ο οποίος ήρθε στη Νικόπολη όταν ο αυτοκράτορας Δομιτιανός έδιωξε τους φιλοσόφους από τη Ρώμη, περί το 94 μ.Χ. Ο Επίκτητος ίδρυσε φιλοσοφική σχολή στη Νικόπολη, όπου έμεινε μέχρι τον θάνατό του το 138 μ.Χ.

Γύρω στο 110 μ.Χ η Νικόπολις έγινε πρωτεύουσα της νέας επαρχίας (procurator Augusti) Ηπείρου που σχηματίστηκε από περιοχές της Μακεδονίας, της Αχαΐας, τη σημερινή Ήπειρο, την Αιτωλοακαρνανία, και τα νησιά του Ιονίου.

Από Ρωμαίους αυτοκράτορες, την πόλη επισκέφτηκε ο Νέρων το 66 μ.Χ., οπότε και «νίκησε» στις αρματοδρομίες στα Άκτια, και ο Αδριανός το 128. Ο Αδριανός είναι μάλλον αυτός που έδωσε εντολή για την κατασκευή του μεγάλου υδραγωγείου. Η σύζυγος του Αδριανού, η Βίβια Σαβίννα, θεοποιήθηκε και λατρεύτηκε στη Νικόπολη ως Άρτεμις Κελκαία (η λατρεία της οποίας υπήρχε μόνο στη Νικόπολη).

Η ρωμαϊκή Νικόπολη άνθισε από την εποχή της ίδρυσής της μέχρι και τα μέσα του 3ου μ.Χ. αιώνα. Τότε άρχισε η παρακμή της που οφείλεται στις γενικότερες συνθήκες που προκάλεσαν κλυδωνισμούς στην οικονομία και τη διοίκηση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Και βέβαια η κύρια αιτία ήταν ότι με το τέλος της Pax Romana, άρχισαν οι εισβολές των βαρβάρων.

Το 267 μ.Χ. η Νικόπολη δέχτηκε το πρώτο μεγάλο πλήγμα όταν την κυρίευσαν και τη λεηλάτησαν οι Έρουλοι (λαός γερμανικής καταγωγής που εκείνη τη χρονιά είχαν πυρπολήσει Αθήνα, Κόρινθο και Ολυμπία και είχαν καταστρέψει τα αρχαία μνημεία).

Κατά την περίοδο 285-305 μ.Χ., στη διοικητική μεταρρύθμιση του Διοκλητιανού, με την οποία η Ήπειρος διαιρέθηκε σε δύο επαρχίες, την Παλαιά Ήπειρο (Epirus Vetus) και τη Νέα Ήπειρο (Epirus Nova), η Νικόπολις ορίστηκε πρωτεύουσα της Παλαιάς Ηπείρου, που περιλάμβανε τη σημερινή Ήπειρο, την Ακαρνανία, την Κέρκυρα, τη Λευκάδα και την Ιθάκη.

Σε όλο τον 4ο αιώνα μ.Χ. ο παγανισμός διατηρούσε ισχυρά ερείσματα στην Ήπειρο. Για αυτόν τον λόγο, ο αυτοκράτορας Ιουλιανός (ο Παραβάτης) έδειξε ιδιαίτερη εύνοια στην περιοχή, μείωσε τους φόρους και ανοικοδόμησε τη Νικόπολη (περί το 362).

Μια δεύτερη μεγάλη καταστροφή επέφεραν στη Νικόπολη το 397 μ.Χ οι Βησιγότθοι του Αλάριχου οι οποίοι είχαν κι αυτοί δηώσει προηγουμένως την υπόλοιπη Ελλάδα πριν περάσουν από τη Νικόπολη. Ο Αλάριχος έκανε κατάληψη στην Ήπειρο μέχρι το 401. Επιπλέον υπάρχει μια μαρτυρία (από τον Ιορδάνη τον Αλανό) ότι οι Βησιγότθοι είχαν λεηλατήσει και πιο πριν τη Νικόπολη, το 380.

Την μεγαλύτερη καταστροφή υπέστη η Νικόπολη κατά την επιδρομή των Βανδάλων το 474 μ.Χ. Την περίοδο εκείνη, πειρατικά πλοία από το βασίλειο των Βανδάλων της Βορείου Αφρικής έκαναν συνεχείς επιδρομείς στα παράλια της Ιταλίας, της δυτικής Ελλάδας και της Πελοποννήσου, με αποκορύφωμα τις επιδρομές του 467 και του 469.
Το 474 (ή ίσως σε μια από τις προηγούμενες επιδρομές) οι Βάνδαλοι λεηλάτησαν τη Νικόπολη και πήραν μαζί τους μεγάλο αριθμό αιχμαλώτων. Το 475 ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ζήνων έστειλε τον συγκλητικό Σεβήρο για να διαπραγματευθεί με τον γηραιό βασιλιά των Βανδάλων Γιζέριχο στην Καρχηδόνα και εκεί, πέραν πάσης προσδοκίας, ο Σεβήρος πέτυχε να απελευθερώσει τους περισσότερους αιχμαλώτους πληρώνοντας λύτρα. Το 476 έγινε συμπληρωματική συμφωνία με την οποία ο Ζήνων αναγνώρισε τις κτήσεις των Βανδάλων στη δυτική Μεσόγειο εγκαταλείποντας έτσι στην πράξη το πατροπαράδοτο ρωμαϊκό δόγμα του mare nostrum.

Κάποιοι ιστορικοί πιστεύουν ότι λίγο μετά, στα τέλη του 5ου αιώνα, επί βασιλείας Ζήνωνος ή επί των διαδόχων του, κατασκευάστηκε το «πρωτοχριστιανικό» τείχος εις αντικατάστασιν του ρωμαϊκού, καθώς υπήρχε επιτακτική ανάγκη για προστασία της μεγαλούπολης και ενώ το παλιό ρωμαϊκό τείχος είχε αποδειχθεί ανεπαρκές και ίσως υπερβολικά μακρύ. Δεν υπάρχουν όμως ανασκαφικές αποδείξεις για αυτή τη λογική υπόθεση.
Εκείνο που γνωρίζουμε είναι ότι ο ιστορικός Προκόπιος αποδίδει τη Βυζαντινή οχύρωση στον αυτοκράτορα Ιουστινιανό, καθώς γράφει στο Περί κτισμάτων απαριθμώντας τα πάμπολλα οχυρωματικά έργα του Ιουστινιανού, ανενεώσατο δε την Νικόπολιν.... Σύμφωνα με αυτό το στοιχείο, η Νικόπολις απέκτησε Βυζαντινό τείχος περί τα μέσα του 6ου αιώνα (πράγμα που σημαίνει ότι ο γενικά αποδεκτός ορισμός «παλαιοχριστιανικό» για το τείχος είναι οριακά ανακριβής).

Η βυζαντινή Νικόπολη ήταν πιο κακοπαθημένη, πιο φτωχή και πολύ πιο μικρή από τη ρωμαϊκή Νικόπολη. Γι’ αυτό το λόγο, το Βυζαντινό τείχος περιέκλειε πολύ μικρότερη έκταση. Ήταν όμως ένα ψηλό και ισχυρό τείχος με 35 πύργους. Παράλληλα, μέσα στον 6ο αιώνα ολοκληρώθηκε και η κατασκευή μεγάλων χριστιανικών ναών στην πόλη.

Λίγο αργότερα, το 551, οι Γερμανοί ξανάρθαν! Μεσούντος του Γοτθικού πολέμου και των επιχειρήσεων του Ναρσή εναντίον των Οστρογότθων στην Ιταλία, ο Οστρογότθος βασιλιάς Τωτίλα έστειλε για αντιπερισπασμό ένα στόλο 300 πλοίων στη δυτική Ελλάδα. Ο γοτθικός στόλος, αφού ρήμαξε τα Επτάνησα «αιφνιδίως επέπεσεν κατά της Ηπείρου, ής ελεηλάτησεν τα περί την Δωδώνην χωρία και διαφερόντως την Νικόπολιν και την Άγχισον, συλλαβών δε και πολλά πλοία πλήρη επιτηδείων της στρατιάς του Ναρσού απέπλευσεν» (Προκόπιος). Η λεηλασία και καταστροφή της Νικοπόλεως από τα στρατεύματα του Τωτίλα ήταν μεγάλη, αλλά επιβίωσε για λίγο ακόμα καθώς συνέχισαν να γίνονται έργα και κατά το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα.

Το επόμενο διάστημα η Νικόπολις άρχισε να φθίνει με γρήγορους ρυθμούς. Η κάθοδος των Σλάβων στο τέλος του 6ου αιώνα και οι συνδυασμένες επιθέσεις Αβάρων και Σλάβων κατά τον 7ο αιώνα που έπληξαν όλα τα Βαλκάνια και με ιδιαίτερη σφοδρότητα τη δυτική Ελλάδα, έδωσαν τη χαριστική βολή στη Νικόπολη. Δεν έχουμε πληροφορίες για τη Νικόπολη από εκεί και πέρα. Τα μόνα ίχνη κατοίκησης που έχουν βρεθεί από τους λεγόμενους σκοτεινούς αιώνες είναι ερείπια φτωχικών σπιτιών που κτίστηκαν άναρχα και πρόχειρα τον 7ο- 8ο αιώνα. Η Νικόπολη εκείνα τα χρόνια δεν ήταν ακόμα ακατοίκητη, αλλά σίγουρα δεν είχε καμία σχέση με την πόλη του ενδόξου παρελθόντος. Δεν ήταν καν πόλη. Από τότε πρέπει να άρχισε η μετοίκηση προς τη σημερινή Πρέβεζα.
Η Νικόπολις μάλλον εγκαταλείφθηκε οριστικά τον 9ο αιώνα. Μπορεί και λίγο πιο πριν.

Τον 9ο αιώνα δημιουργήθηκε το Θέμα Νικοπόλεως, το οποίο όμως δεν είχε έδρα την Νικόπολη, αλλά τη Ναύπακτο, η μητρόπολη της οποίας είχε ήδη συγχωνευθεί με αυτήν της Νικοπόλεως. Στα τέλη του 12ου αιώνα, το 1198, έδρα του θέματος θα γίνει για λίγο μια καινούργια πόλη, η Άρτα.

Σύμφωνα με τον Παπαρρηγόπουλο (που βασίζεται στον Χωνιάτη), κατά τον 10ο αιώνα οι Βούλγαροι έκαναν συχνές επιδρομές στη Νικόπολη. Όμως η αφήγηση του Χωνιάτη μάλλον αφορά άλλη Νικόπολη, την Νικόπολιν προς Νέστον που βρίσκεται στη σημερινή Βουλγαρία, λίγο βορειότερα από τη Δράμα (υπάρχει κι άλλη Νικόπολη στη Βουλγαρία, η παραδουνάβια, όπου έγινε η ιστορική μάχη του 1396).
Παρόμοιο μπέρδεμα γίνεται και με τον ισχυρισμό ότι στην πόλη έμεινε για ένα χειμώνα ο Απόστολος Παύλος, κάτι που δεν αποκλείεται αλλά είναι αρκετά αμφίβολο, επειδή υπήρχαν 5-6 Νικοπόλεις στη ρωμαϊκή επικράτεια εκείνη την εποχή, ενώ δεν έχει φτάσει σε εμάς καμιά ιστορική αναφορά ή ίχνος (π.χ. ναός) από το πέρασμα του Αποστόλου από τη συγκεκριμένη Νικόπολη της Ηπείρου.

Όταν δημιουργήθηκε το Δεσποτάτο της Ηπείρου το 1215, η περιοχή της Νικόπολης ανήκε σε αυτό, αλλά δεν γίνεται πουθενά μνεία για Νικόπολη στην πολυκύμαντη ιστορία του 13ου και 14ου αιώνα.
Αντίθετα αναφέρεται η Πρέβεζα για πρώτη φορά στο Χρονικόν του Μορέως σε μάχη των Φράγκων εναντίον του Δεσπότη Νικηφόρου Α’, το 1292.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Στον αρχαιολογικό χώρο της Νικόπολης σώζονται ερείπια από ρωμαϊκά μνημεία, από κτίρια αγνώστου χρήσεως, από ταφικά μνημεία και από 6 βασιλικές. Στον χώρο δεσπόζουν τα τείχη που στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι Βυζαντινά του 6ου αιώνα.

Τον αρχαιολογικό χώρο διασχίζει η επαρχιακή οδός Φιλιππιάδας-Πρέβεζας για τη διάνοιξη της οποίας είχε γκρεμισθεί, κατά το παρελθόν, μέρος των τειχών. Ειδικά ο χώρος εκτός των βυζαντινών τειχών διασχίζεται και από άλλους δευτερεύοντες δρόμους.

Ρωμαϊκό τείχος

Το ρωμαϊκό τείχος περιέκλειε μια έκταση σχεδόν 1500 στρεμμάτων με περίμετρο άνω των 5000 μέτρων.
Από τα τείχη αυτά έχουν διασωθεί μόνο ορισμένα τμήματα, καθώς το μεγαλύτερο μέρος τους χρησιμοποιήθηκε ως οικοδομικό υλικό για την κατασκευή του βυζαντινού τείχους.
Διατηρούνται τμήματα του ρωμαϊκού τείχους στη βόρεια πλευρά (χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη το τμήμα που συμπίπτει με το βυζαντινό τείχος) και λίγα στη νότια πλευρά προς την περιοχή με το τοπωνύμιο «Ασύρματος» όπου υπάρχει μια βασιλική και η νότια ρωμαϊκή πύλη.
Πάντως, παρόλο που σώζονται λίγα, το περίγραμμα του τείχους είναι μάλλον ευκρινές. Μόνο στην ανατολική πλευρά δεν είναι ξεκάθαρο πού τελείωνε το τείχος (εκτός από ένα κομμάτι όπου η οχύρωση ενσωματώνει την πεσσοστοιχία του ρωμαϊκού υδραγωγείου).

Το ρωμαϊκό τείχος έχει διαφορετική τειχοποιία από το βυζαντινό και είναι εύκολο να τα ξεχωρίσουμε. Το ρωμαϊκό είναι κατασκευασμένο από μεγάλες καλοψημένες πλίνθους και ο πυρήνας του από αργούς λίθους και λατύπη μέσα σε άφθονο κουρασάνι. Τα τείχη δεν διέθεταν ενδιάμεσους πύργους, αλλά μόνον ημικυκλικούς προμαχώνες εκατέρωθεν των πυλών.
Η ανασκαφική έρευνα έχει αποκαλύψει μέχρι σήμερα πέντε πύλες εισόδου στα ρωμαϊκά τείχη. Η κύρια πύλη εισόδου της Οκταβιανής πόλης ήταν η δυτική. Η σχετικά καλύτερα διατηρημένη είναι η νοτιοανατολική, στη θέση Ασύρματος, πάνω στο δρόμο (φωτο  6, διακρίνεται και ο ημικυκλικός προμαχώνας). Από τις πύλες του ρωμαϊκού τείχους μόνο μία, η βορειοανατολική (φωτο 15), συνέπιπτε με πύλη του Βυζαντινού τείχους (τώρα την έχει πάρει ο δρόμος).

Βυζαντινό τείχος

Το βυζαντινό τείχος, που είναι νεώτερο και πολύ μικρότερο από το ρωμαϊκό, διατηρείται καλύτερα. Η οχύρωση έχει κάτοψη τραπεζίου με περίμετρο τειχών 2.072μ. Η καλυπτόμενη έκταση είναι 280 στρέμματα, δηλαδή το 18% περίπου της ρωμαϊκής Νικόπολης.

Στη βυζαντινή οχύρωση, το ανατολικό και βόρειο σκέλος χτίστηκαν πάνω στο προϋπάρχον ρωμαϊκό τείχος, ενώ το νότιο και δυτικό τμήμα κτίστηκαν απαρχής, κατά μήκος των κύριων οδών του πολεοδομικού ιστού της ρωμαϊκής πόλης. Αυτές οι «καινούργιες» πλευρές, η δυτική (προς βορειοδυτική) και η νότια (προς νοτιοδυτική) είναι μακράν οι καλύτερα διατηρημένες πλευρές της τετράπλευρης οχύρωσης (φωτο 1, 9, 12, 13). Στις άλλες δύο πλευρές σώζονται πολλά τμήματα του τείχους αλλά σε χαμηλό ύψος και όχι συνεχή.

Η νότια πλευρά του βυζαντινού τείχους ανεγέρθηκε κατά μήκος κεντρικού δρόμου της παλιάς πόλης, αφήνοντας απέξω όλο το πλάτος του δρόμου μαζί με το πεζοδρόμιό του, γεγονός που δείχνει ότι ο δρόμος συνέχισε να είναι σε χρήση. Το ίδιο έγινε και στη δυτική πλευρά η οποία εκτείνεται κατά μήκος ενός άλλου κεντρικού δρόμου της παλιάς πόλης.
Βόρεια και ανατολικά η βυζαντινή οχύρωση έκανε χρήση του ρωμαϊκού τείχους, το οποίο συμπληρώθηκε καθ᾽ ύψος.

Στη νότια πλευρά του τείχους (φωτο 12, 18) υπάρχουν 12 πύργοι, τοποθετημένοι σε κανονικές αποστάσεις των 33 μέτρων: ένας ορθογώνιος, ένας πεταλοειδής και ένας πολυγωνικός εναλλάσσονται, με την ίδια σειρά, ενώ στη ΝΔ και ΝΑ γωνία υψώνονται ένας κυκλικός πύργος (φωτο 14) και ένας πολυγωνικός αντίστοιχα.

Στο μικρό λοξό τμήμα του νότιου σκέλους, μέχρι τη συνάντησή του με το ρωμαϊκό τείχος στην ανατολική πλευρά, βρίσκονται στη σειρά δύο πεταλοειδείς, ένας τετράγωνος και ένας πολυγωνικός πύργος (σε χαμηλό ύψος).
Στη δυτική πλευρά (φωτο 2, 3, 4) ακολουθείται διαφορετική διάταξη: Εκεί υπάρχουν 16 πύργοι, 11 ορθογώνιοι στη σειρά, 2 κυκλικοί στις γωνίες προς βορρά και νότο, 2 πεταλοειδείς εκατέρωθεν της Δυτικής Πύλης και ένας κυκλικός στη βόρεια πλευρά μιας πυλίδας. Το μεσοπύργιο διάστημα κυμαίνεται από 26 έως 40μ.

Είναι φανερό πως το νότιο και το δυτικό σκέλος του τείχους ανήκουν σε ξεχωριστές οικοδομικές φάσεις. Οι όψεις του δυτικού σκέλους παρουσιάζουν μεγαλύτερη επιμέλεια στην αργολιθοδομή και κατά τόπους φέρουν κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Το δυτικό σκέλος είναι ελαφρώς μεταγενέστερο και κάπως λιγότερο επιμελημένο.

Στην ανατολική πλευρά που δεν διατηρείται τόσο καλά, εντοπίζονται τα θεμέλια ορθογώνιων πύργων και ένας από αυτούς σώζεται σε μεγάλο ύψος. Είναι όμοιας κατασκευής με τους πύργους του δυτικού σκέλους.

Το πάχος του τείχους κυμαίνεται από 2,45μ. έως 4,90μ. Το μεγαλύτερο πάχος παρατηρείται συνήθως εκατέρωθεν των πυλών, καθώς και στις γωνιώδεις θλάσεις της πορείας του, όπου αυξάνεται προς το εσωτερικό μέτωπο. Το τείχος στη νότια και στη δυτική πλευρά διατηρείται σε αξιόλογο ύψος (6 με 8 μέτρα) και σε μεγάλο μήκος.

Η βόρεια πλευρά της βυζαντινής οχύρωσης δεν έχει ερευνηθεί συστηματικά και καλύπτεται από βλάστηση. Εδώ έχει χρησιμοποιηθεί σαν βάση το ρωμαϊκό τείχος, πάνω στο οποίο χτίστηκε ένα μεταγενέστερο τείχος με ευρεία χρήση από spolia ρωμαϊκών οικοδομημάτων. Σε αυτήν την πλευρά, ανατολικά του δρόμου διακρίνονται ερείπια του ρωμαϊκού τείχους (δεν είναι σαφές αν είχε εδώ βυζαντινή ανωδομή –μάλλον είχε) και ένας μεγάλος τριγωνικός πύργος, που χρονολογείται στους παλαιοχριστιανικούς χρόνους.

Όσον αφορά πύλες, στη βυζαντινή οχύρωση η κύρια πύλη ήταν η δυτική, γνωστή και ως «Αραπόπορτα» (φωτο 5, 7, 8). Πολύ κοντά της βρίσκεται και μία πυλίδα. Μια δεύτερη πύλη σώζεται στη νότια πλευρά (φωτο 10). Υπάρχουν ίχνη από πύλη και πυλίδα και στην ανατολική πλευρά. Από την πύλη της βόρειας πλευράς περνάει σήμερα ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος αλλά υπάρχει παλιά φωτό (φωτο 15).

Όσον αφορά την τειχοποιία του βυζαντινού τείχους, 2 ή 3 σειρές λιθοπλίνθων στη βάση του τείχους σχηματίζουν πόδιο-ευθυντηρία, πάνω στο οποίο υψώνεται η ανωδομή (αυτό αφορά τα τμήματα που δεν είναι θεμελιωμένα στο ρωμαϊκό τείχος). Ο πυρήνας της λιθοδομής του τείχους συνίσταται από κονίαμα, αργούς λίθους, λίθινα και μαρμάρινα θραύσματα από ρωμαϊκά μνημεία, ακόμη και θραύσματα αγαλμάτων, καθώς και θραύσματα και ακέραιες οπτοπλίνθους από το ρωμαϊκό τείχος. Ο μεγάλος αριθμός από spolia καταδεικνύει ότι κατά τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους σημαντικά δημόσια οικοδομήματα της ρωμαϊκής περιόδου είχαν εγκαταλειφθεί.

Υπόλοιπα μνημεία

Στον αρχαιολογικό χώρο της Νικόπολης υπάρχουν πολλά σημαντικά μνημεία, όπως:
Το αμφιθεατρικό ωδείο (όπου μέχρι το 1997 γίνονταν παραστάσεις), το Ρωμαϊκό θέατρο, το Νυμφαίο (δύο ιερά με δεξαμενές), Θέρμες, το Μνημείο του Αυγούστου.
Από βυζαντινά μνημεία έχουμε στη Νικόπολη 6 Βασιλικές, οι 4 από τις οποίες (η του Δουμετίου, η του Αλκίσωνος και άλλες δύο) είναι εντός του βυζαντινού περιβόλου.
Μια άκρως εντυπωσιακή κατασκευή ήταν το υδραγωγείο της Νικόπολης με μήκος 50 χλμ. από το οποίο σώζονται πολλά σημεία. Το υδραγωγείο ξεκινά από μακριά, κοντά στο χωριό Αγ. Γεώργιος, βόρεια της Φιλιππιάδας, όπου υπάρχει και το καλύτερα διατηρημένο τμήμα του.

Παράλληλες Ιστορίες

Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, τις παραμονές της μάχης του Ακτίου το 31 π.Χ. και ενώ ο Οκταβιανός είχε στρατοπεδεύσει στην περιοχή όπου αργότερα χτίστηκε η Νικόπολη, ένας χωρικός με τον γάιδαρό του πέρασε μπροστά από τον Οκταβιανό.
- «Πώς σε λένε»; Τον ρώτησε ο Οκταβιανός.
- «Νίκων» απάντησε ο χωρικός.
- «Και το όνομα του γάιδαρου;»
- «Ευτύχιος».
Το περιστατικό και τα ονόματα θεωρήθηκαν καλός οιωνός από τον Οκταβιανό. Μετά τη νίκη του στη ναυμαχία του Ακτίου, παρήγγειλε δύο ορειχάλκινα αγάλματα του Νίκωνα και του γαϊδάρου του, του Ευτυχίου, τα οποία τοποθετήθηκαν σε βάθρα στο μεγαλοπρεπές Μνημείο του Αυγούστου στην Νικόπολη.
Τα αγάλματα αυτά μεταφέρθηκαν αργότερα στην Κωνσταντινούπολη. Άγνωστο τι απέγιναν.

Πηγές