Ερείπια οχύρωσης στον λόφο «Παλαιόκαστρο», 1 περίπου χιλιόμετρο ανατολικά από τον Αετό Τριφυλλίας.

Κρίνοντας από τα ερείπια, ο λόφος του Παλαιόκαστρου ήταν σε χρήση από την προϊστορική εποχή. Υπάρχουν εκεί ίχνη μυκηναϊκής ακρόπολης. Πιθανολογείται ότι ήταν σε χρήση και κατά τη Μεσοβυζαντινή Περίοδο, ενώ αργότερα, επί Φραγκοκρατίας, δημιουργήθηκε στον λόφο ένα φράγκικο κάστρο.

Ιστορία

Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι McDonald, William A. και Richard Hope Simpson, στο πλαίσιο του University of Minnesota Messenia Expedition ερεύνησαν τον λόφο του Παλαιοκάστρου και αναγνώρισαν προϊστορική χρήση του χώρου, ενώ εκεί κοντά, 100μ ΒΔ από το κάστρο εντόπισαν πληθώρα προϊστορικής κεραμικής.
Στην προκειμένη περίπτωση με τον όρο «προϊστορική χρήση» εννοείται η Ύστερη Ελλαδική Περίοδος – LE II, πριν το 1400 π.Χ., (ή η Ύστερη Εποχή του Χαλκού για την Ελλάδα), κατά την οποία αναπτύχθηκε ο Μυκηναϊκός πολιτισμός.

Αργότερα στον λόφο πρέπει να υπήρξε και βυζαντινός οικισμός ενώ στη Φραγκοκρατία κατασκευάστηκε εκεί ένα μικρό κάστρο.

Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς κατασκευάστηκε το φράγκικο κάστρο και από ποιον. Αναφέρεται για πρώτη φορά από ιστορικές πηγές τον 14ο αιώνα, ως φέουδο των Le Maure.

Ο Αετός ανήκε στη βαρονία της Αρκαδιάς (δηλαδή της Κυπαρισσίας) η οποία δεν ήταν μεταξύ των αρχικών 12 βαρονιών του Πριγκιπάτου της Αχαΐας, καθώς η Κυπαρισσία και η περιοχή της συγκαταλέγονταν στις προσωπικές κτήσεις του Πρίγκιπα της Αχαΐας. Η βαρονία σχηματίστηκε μετά το 1261 (και μετά την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους) και δόθηκε από τον Βιλλεαρδουίνο σαν αποζημίωση στον Γάλλο ευγενή Βιλαίν Α΄ ντ'Ωλναί (Vilain d'Aulnay, ή κατά το Χρονικόν, Βηλές ντ’Ανόε) που ήταν συγγενής του, «Πρωτοστράτορα της Ρωμανίας» και αυλικός του έκπτωτου λατίνου αυτοκράτορα Βαλδουίνου.
Το 1324 η Ανιέζα ντ’Ωλνέ (Agnes d’Aulnay), εγγονή του πρώτου βαρόνου, παντρεύτηκε τον αφέντη του Σαφλαούρου (Saint-Sauveur) και του Αετού, Στέφανο Λε Μωρ (Etienne Le Maure). Έτσι ο Le Maure έγινε βαρόνος της Αρκαδιάς. Ο Le Maur ήταν ήδη ιδιοκτήτης και φεουδάρχης του Αετού πριν προαχθεί -ούτως ειπείν- σε βαρόνο.

Στον κατάλογο του 1377, που κατέγραψε τα φέουδα στον Μοριά της βασίλισσας Jeanne I di Napoli (Ιωάννα Α’ της Νάπολης) που προσφέρθηκαν για ενοικίαση στους ιππότες του τάγματος του Αγίου Ιωάννη της Ρόδου, το κάστρο του Αετού αναφέρεται ότι ήταν φέουδο του signor dell’ Archadia μαζί με κάστρο του Σωτήρα (Σαφλαούρο) και το κάστρο της Αρκαδιάς. Ο signor dell’ Archadia εκείνη την εποχή ήταν ο Εράρδος Λε Μωρ (Erard III Le Maure), γιος του Στέφανου Λε Μωρ. Λίγο αργότερα, το 1387, στις διαπραγματεύσεις της Βενετίας με τους Ναβαρραίους, αυτά τα τρία κάστρα ανήκαν και πάλι στον ίδιο signor dell’ Archadia.

Στα ιστορικά έγγραφα των Φράγκων το κάστρο αναφέρεται σαν κάστρο de l’ Aigle ή della Aquila. Aigle και Aquila είναι αντίστοιχα η Γαλλική και η Ιταλική λέξη για τον «αετό».

Το 1388 τον Εράρδο διαδέχθηκε μία από τις κόρες του η οποία παντρεύτηκε τον Ανδρόνικο Ασάν-Ζαχαρία. Έτσι η βαρονία μαζί με το κάστρο του Αετού, έγινε τμήμα των εκτεταμένων κτήσεων των Ζαχαρία και από τις αρχές του 15ου αιώνα κληροδοτήθηκε στον Κεντυρίωνα Β’ Ζαχαρία (Centurione Zaccaria) που έγινε (ο τελευταίος) Πρίγκιπας της Αχαΐας.

Το 1432, ο Κεντυρίων Β’ Ζαχαρίας, ο οποίος μετά από την ήττα του από τους Βυζαντινούς το 1429 είχε μείνει μόνο με τη Βαρονία Αρκαδιάς, πέθανε. Ο θάνατός του σήμανε το τυπικό τέλος του φράγκικου Πριγκιπάτου της Αχαΐας. Τη βαρονία και τα κάστρα της (μαζί με το κάστρο Αετού) κληρονόμησε ο γαμπρός του Θωμάς Παλαιολόγος (ο ένας από τους αδερφούς Παλαιολόγους που εκείνη την εποχή ήταν δεσπότες του Μυστρά).
Με άλλα λόγια, το κάστρο του Αετού ήταν ένα από τα τελευταία κάστρα που κράτησαν οι Φράγκοι πριν από το οριστικό τέλος της Φραγκοκρατίας στον Μοριά.

Το 1452 ο Τούρκος πολέμαρχος Ομέρ Τουραχάνογλου (γιος του περιβόητου Τουραχάν μπέη) σε μια από τις αρχικές ληστρικές επιδρομές των Οθωμανών προξένησε μεγάλες καταστροφές στην Πελοπόννησο. Ο Σφραντζής εξιστορώντας την καταστροφή εκείνη αναφέρεται ειδικά στον Αετό : «Αυτός [ο Τουραχάν] ελθών εν μέσω τόπου, τα μεν αιχμαλώτισαν, τα δε αφάνισαν, εξαιρέτως δε την Άκοβαν το Αετόν και τα Πενταχώρια».

Πάντως, τότε, το κάστρο δεν καταστράφηκε ολοσχερώς καθώς όπως αναφέρουν οι Βυζαντινοί ιστορικοί Χαλκοκονδύλης και Σφραντζής (Φραντζής), το 1454 ο Αετός βρέθηκε στο επίκεντρο μιας αποτυχημένης απόπειρας για ανασύσταση της Φράγκικης ηγεμονίας. Συγκεκριμένα ο Ιωάννης Ασάν Ζαχαρίας, νόθος γιος του τελευταίου Φράγκου ηγεμόνα Κεντυρίωνα Ζαχαρία, δραπέτευσε από τους Βυζαντινούς, των οποίων ήταν αιχμάλωτος, και αυτοανακηρύχθηκε Πρίγκιπας της Αχαΐας στο κάστρο του Αετού με την υποστήριξη μιας αλβανικής φάρας που είχε καταπατήσει το κάστρο. Το επεισόδιο φαίνεται πως δεν είχε συνέχεια.

Στη ενετική λίστα με τα κάστρα του Μοριά του 1463 το κάστρο καταγράφεται ως Aito με τη σημείωση ότι είναι στα χέρια των Τούρκων.

Επί Τουρκοκρατίας προφανώς το κάστρο εγκαταλείφθηκε και οι κάτοικοι μετακινήθηκαν στο σημερινό χωριό.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο λόφος στον οποίο βρίσκεται το κάστρο είναι φυσικά οχυρός απ’ όλες τις πλευρές εκτός από τη ΝΔ όπου ενώνεται με ένα διάσελο με το γειτονικό βουνό. Η πρόσβαση είναι σχετικά πιο ομαλή από αυτήν την πλευρά, αφού ένας χωματόδρομος που ξεκινάει μέσα από το χωριό του Αετού ανεβαίνει την πλαγιά του βουνού και περνάει πίσω από το Παλιόκαστρο και το διάσελο της ΝΔ πλευράς και συνεχίζει προς τα ανατολικά.

Το μεσαιωνικό κάστρο έχει διαστάσεις 90μ✖45μ. περίπου. Στην οχύρωση εντοπίζονται 3 αμυντικοί πύργοι στη Δ, Α και ΝΑ πλευρά. Οι πύργοι είναι τετράγωνοι με διαστάσεις 5✖5μ. περίπου. Από τους πύργος ο ανατολικός (φωτ.1,3) σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση.

Στο μεγαλύτερο μέρος των τειχών και των αμυντικών πύργων έχει χρησιμοποιηθεί συνδετικό κονίαμα, που είναι ένδειξη μεσαιωνικής κατασκευής. Στο μέσον περίπου του κάστρου, στην κορυφή του λόφου, βρίσκεται ο κεντρικός πύργος (ακρόπυργος) διαστάσεων 5✖6μ. περίπου, ο οποίος περιβάλλεται από έναν μικρό οχυρωματικό περίβολο 20✖30μ.

Μέσα σε αυτόν τον εσωτερικό περίβολο και κοντά στη βάση του κεντρικού πύργου υπάρχει μια υδατοδεξαμενή (κινστέρνα – φωτ.10,11) με διαστάσεις περίπου 1,5✖2μ. και βάθος 3-4 μέτρα. Το εσωτερικό της δεξαμενής είναι γεμάτο μπάζα και έτσι οι διαστάσεις δεν είναι εύκολο να μετρηθούν. Φαίνεται ωστόσο καθαρά το ένα τοίχωμα από το εσωτερικό της δεξαμενής όπου έχει χρησιμοποιηθεί λευκό υδραυλικό κονίαμα ως επίχρισμα.

Στην ανατολική πλευρά, όπου εντοπίζεται ένα άνοιγμα στα τείχη, ήταν μάλλον η είσοδος του κάστρου (φωτ.8). Σε ότι αφορά τη μεσαιωνική κεραμική, εκτός απ' αυτήν της Φράγκικης περιόδου, κάποια αποτμήματα πιθανόν να είναι των Βυζαντινών χρόνων. Επίσης οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι του Minnesota Messenia Expedition βρήκαν στο κάστρο ένα ενετικό νόμισμα, συγκεκριμένα ένα soldino του δόγη Antonio Venier (1382-1400).

Στην εξωτερική ΒΔ πλευρά του κάστρου εντοπίζεται το μυκηναϊκό τείχος που σχηματίζει ημικύκλιο μήκους περίπου 150μ. (φωτ.17). Το τείχος αυτό δεν έχει συνδετικό κονίαμα και είναι σε χειρότερη κατάσταση από το υπόλοιπο κάστρο. Στην περιοχή του τείχους αυτού εντοπίζεται κεραμική των προϊστορικών κυρίως χρόνων.
Η μυκηναϊκή ακρόπολη του Παλαιοκάστρου Αετού θα πρέπει να είχε συνολική έκταση γύρω στα 8 στρέμματα (που συμπεριλάμβανε και το μεσαιωνικό κάστρο).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το μικρό διάσελο έκτασης περίπου 2 στρεμμάτων ΝΔ από τον λόφο του κάστρου όπου παρατηρούνται αρκετά οικοδομικά κατάλοιπα καθώς και άνδηρα, ενώ στην θέση υπάρχουν και πολλά κεραμικά θραύσματα. Πρόκειται προφανώς για οικισμό εκτός του κάστρου.
Εδώ ξεχωρίζει μια κατασκευή στην ανατολική πλευρά του διάσελου, στα ριζά του λόφου, την οποία ο Bon στο τοπογραφικό του χαρακτηρίζει ως ναΐσκο (φωτ.18). Στη σημερινή του μορφή αποτελείται από δύο τοιχία σε σχήμα Γ που έχουν κατασκευαστεί από πέτρες χωρίς συνδετικό κονίαμα. Ο ένας τοίχος σώζεται σε ύψος 2μ. περίπου αλλά γενικά η κακή κατάσταση διατήρησης του κτιρίου δεν επιτρέπει κάποια συμπεράσματα.
Στο διάσελο και σε κοντινή απόσταση από τον ναΐσκο υπάρχει ένας σωρός από πολλά θραύσματα κεραμιδιών, που θα πρέπει να είναι των μεσαιωνικών χρόνων, πιθανόν ακόμα και Βυζαντινής εποχής.

Πηγές