Ερείπια φράγκικου κάστρου και αρχαίας οχύρωσης σε κωνικό λόφο 800 μέτρα βορειοδυτικά από το χωριό Μαγγανιακό της Μεσσηνίας.

Ιστορία

Στην κορυφή του λόφου έχει χτιστεί φράγκικο κάστρο στη θέση, προφανώς, μιας αρχαίας ακρόπολης, καθώς η κορυφή περιβάλλεται από ερείπια αρχαίου οχυρωμένου οικισμού, που δεν έχει ταυτιστεί με κάποιο πόλισμα.

Η τεχνοτροπία κατασκευής των αρχαίων οχυρώσεων δεν ήταν μεγάλων αξιώσεων και σίγουρα δεν ακολουθεί τα πρότυπα της κλασικής ή της ελληνιστικής περιόδου. Από την άλλη, δεν μοιάζει ούτε με Μυκηναϊκή ακρόπολη. Το πιο πιθανό είναι το προϊστορικό αυτό κάστρο να ανήκει σε μια χρονική περίοδο μετά την παρακμή του Μυκηναϊκού Πολιτισμού και πριν από την κάθοδο των Δωριέων. Πρόκειται δηλαδή για μια σπάνια –για τη Μεσσηνία– περίπτωση οικισμού της Αρχαϊκής Εποχής, κάπου ανάμεσα στον 10ο και 8ο αιώνα π.Χ.
Επιπλέον στον χώρο προϋπήρχε και παλαιότερη οχύρωση, ίχνη της οποίας διασώζονται χαμηλά στη δυτική πλευρά, έξω από την αρχαϊκή ακρόπολη. Αυτή η παλαιότερη οχύρωση πρέπει να ανήκε στην Ύστερη Μυκηναϊκή Περίοδο και την Εποχή του Χαλκού.

Άρα πριν δημιουργηθεί το φράγκικο κάστρο είχαν υπάρξει στον λόφο τουλάχιστον άλλες δύο περίοδοι που είχε χρησιμοποιηθεί (μυκηναϊκή και αρχαϊκή) ενώ δεν πρέπει να αποκλείσουμε το λογικό ενδεχόμενο να υπήρχε εκεί φρούριο ή οικισμός και κατά τη Μεσοβυζαντινή Περίοδο.

Δεν υπάρχουν πληροφορίες για την ιστορία του φράγκικου κάστρου ούτε για τη χρονολογία κατασκευής του. Το πρώτο ιστορικό στοιχείο που έχουμε είναι ότι περιέχεται στην ενετική λίστα με τα κάστρα του Μοριά του 1463 (δηλαδή μετά την οθωμανική κατάκτηση) με την ονομασία Manconico ή Mayayiado. Περιέχεται ξανά στη λίστα του 1467 ως Manconico με τη σημείωση ότι είναι κατεστραμμένο και στα χέρια των Τούρκων (ήταν εποχή του Α’ Ενετοτουρκικού πολέμου και δεν είχε ξεκαθαρίσει η κατάσταση).
Τέλος το κάστρο αναφέρεται και στην ενετική λίστα του 1471 ως Moncinuaco με τη σημείωση ότι είναι ενετικό και ακόμα εν χρήσει. (Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις είναι σχεδόν βέβαιο ότι πρόκειται για το σημερινό Μαγγανιακό.)

Δηλαδή το κάστρο του Μαγγανιακού υπήρχε σίγουρα τον 15ο αιωνα. Λογικά, πρέπει να χτίστηκε αρκετά νωρίτερα. Το πιθανότερο είναι να κατασκευάστηκε τον 14ο ή ίσως τον 13ο αιώνα. Ίσως αρχικά να είχε διαφορετικό όνομα και γι’ αυτό δεν το συναντούμε νωρίτερα στις πηγές.

Σύμφωνα με τοπικούς ερευνητές, το κάστρο του Μαγγανιακού ταυτίζεται με τη Μοστενίτσα που τον 13ο και 14ο αιώνα ήταν φέουδο των Τευτόνων ιπποτών. Οι Τεύτονες Ιππότες ήταν μοναστικό τάγμα και μετά την κονγκέστα, το 1205, είχαν πάρει 4 φέουδα στην Πελοπόννησο, ένα εκ των οποίων ήταν η μυστηριώδης Μοστενίτσα.
Η ταύτιση του Μαγγανιακού με τη Μοστενίτσα, παρόλο που προς το παρόν δεν μπορεί να αποδειχθεί, δεν είναι παράλογη καθώς αυτό θα εξηγούσε την έλλειψη ιστορικών αναφορών για το κάστρο, καθώς οι Τεύτονες ιππότες ως μοναστικό τάγμα και ως Γερμανοί ήταν κάπως αποκομμένοι από τις δραστηριότητες των υπόλοιπων Φράγκων του Μοριά.
Παρεμπιπτόντως να επισημάνουμε ότι όχι μόνο στον λόφο αλλά και στη θέση του σημερινού χωριού υπάρχει πληθώρα από μεσαιωνικά κατάλοιπα, όπως βυζαντινές εκκλησίες, διάφορα κτίσματα αλλά και ένας πύργος, ο Μελίπυργος που δείχνουν ότι το μέρος ήταν σημαντικό και μάλλον πολυάνθρωπο κατά τον Μεσαίωνα και είναι παράξενο που δεν έχει καταγραφεί κάτι από την ιστορία του.

Κατά τη Β’ Ενετοκρατία (1685-1715) το Μαγγανιακό αναφέρεται σε απογραφή ως Magnaniaco υπαγόμενο στην επαρχία Ανδρούσας (Territorio d'Androussa). Προφανώς πρόκειται για το σημερινό χωριό και όχι το Παλαιόκαστρο που μάλλον εγκαταλείφθηκε στην αρχή της Τουρκοκρατίας.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο λόφος είναι φυσικά οχυρός από όλες τις πλευρές με πιο ομαλή τη δυτική πλευρά όπου ενώνεται με έναν αυχένα προς το γειτονικό ψηλότερο βουνό. Η πρόσβαση στον λόφο γίνεται από χωματόδρομο που ξεκινάει από το χωριό του Μαγγανιακού και φτάνει στο διάσελο της Δ πλευράς ή από το χωριό Κορομηλέα που βρίσκεται στα δυτικά.

Όπως αναφέρθηκε, στον λόφο υπήρχε μια οχυρωμένη πόλη της αρχαϊκής περιόδου. Η συνολική έκταση είναι περίπου 10 στρέμματα. Στην κορυφή, στη θέση της ακρόπολης του αρχαίου κάστρου, κτίστηκε το φράγκικο κάστρο.

Χαμηλά, στο πλάτωμα του διάσελου στη δυτική πλευρά, εντοπίζονται τοιχία, άνδηρα και όστρακα κεραμικών που μάλλον ανήκουν στη Μυκηναϊκή περίοδο. Το τμήμα αυτό του κάστρου έχει υποστεί μεγάλες φθορές από την διάνοιξη των δρόμων και τη μεταγενέστερη χρήση του οικοδομικού υλικού.

Τα ίχνη της Μυκηναϊκής θέσης σταματούν στη νότια πλευρά του λόφου, όπου οι οχυρώσεις αλλά και η κεραμική, από το σημείο αυτό και στα υπόλοιπα μέρη του λόφου φαίνεται να είναι νεώτερης εποχής.

Στις Ν, ΝΑ και Α πλευρές του Παλαιοκάστρου υπάρχουν ερείπια από την αρχαία οχύρωση (φωτ. 9-12). Ο μεγάλος όγκος του οικοδομικού υλικό αλλά και το μεγάλο μέγεθος των κατασκευών παραπέμπουν σε μια αρκετά μεγάλη και με ισχυρή οχύρωση πόλη (για τα δεδομένα της Αρχαϊκής Εποχής).
Στην Ν-ΝΑ πλευρά εκτός από τα τείχη φαίνεται να υπάρχουν τουλάχιστον δύο μεγάλοι αρχαίοι αμυντικοί πύργοι. Στην ανατολική πλευρά της ακρόπολης διακρίνονται τείχη αλλά και τμήματα κτιρίων που σώζονται σε ύψος αρκετών δόμων. Οι οχυρώσεις συνεχίζουν και στη ΒΑ πλευρά.

Τα τείχη του αρχαίου κάστρου αποτελούνται από μεγάλες ημικατεργασμένες πέτρες διαφόρων μεγεθών. Σε μερικά σημεία, ειδικά σε γωνιόλιθους, έχουν χρησιμοποιηθεί μεγάλοι δόμοι, οι οποίοι έχουν υποστεί επεξεργασία. Η λιθοδομή χαρακτηρίζεται από την παράλληλη τοποθέτηση ανισομεγεθών λίθων και δεν έχει σχέση με τις ισοδομικές κατασκευές της κλασικής εποχής και μεταγενέστερων περιόδων.

Η κεντρική πύλη του κάστρου φαίνεται να ήταν στα βορειοδυτικά και μπορεί να ανιχνευθεί από τη διακοπή των λιθοσωρών σε εκείνο το σημείο.

Το Φράγκικο φρούριο βρίσκεται στο πλάτωμα κορυφής του λόφου. Πρόκειται για τετράγωνη οχύρωση με διαστάσεις 30✖30μ. περίπου.
Τα τείχη του φρουρίου έχουν κατασκευαστεί με σχετικά μικρές πέτρες και με χρήση συνδετικού κονιάματος.
Εξωτερικά, και σε κοντινή απόσταση, στη Ν και Α πλευρά υπάρχει ένα πρόσθετο τείχος που ενισχύει εξωτερικά τη φράγκικη οχύρωση.

Στο εσωτερικό του Φράγκικου φρουρίου υπάρχει ένα μεγάλο κτίριο σε σχήμα Γ που διατρέχει την ανατολική και βόρεια εσωτερική πλευρά. Η εξωτερική πλευρά του κτιρίου χρησιμοποιεί το τείχος της οχύρωσης ενώ το εσωτερικό τείχος του κτιρίου είναι επίσης ισχυρό με αρκετά μεγάλο πάχος.

Εντυπωσιακή είναι και η μεγάλη υδατοδεξαμενή (κινστέρνα) του κάστρου (φωτ.16,17) . Έχει διαστάσεις περίπου 7✖4μ. Η οροφή έχει καταπέσει, αλλά κρατάει ακόμα νερό. Τα τοιχώματα της κινστέρνας καλύπτονται με λευκό επίχρισμα ενώ στις δύο άκρες διακρίνονται οι αψιδωτές βάσεις που στήριζαν την οροφή.

Πηγές