Μεσαιωνικός οικισμός με κάστρο, που καταγράφεται ως «Πάος–Αβρότι» χτισμένος κατά μήκος της βραχώδους κορυφής του βουνού του Αγίου Αθανασίου ή Αβρότι βόρεια από το χωριό Παλαιός Πάος και νοτιοδυτικά από τον εγκαταλελειμμένο οικισμό Σκούπι (ο παλιός «Παλαιός Πάος»). Το βουνό είναι παραφυάδα του Ερύμανθου.

Το Όνομα του Κάστρου

Ο οικισμός ονομάστηκε «Πάος–Αβρότι» από παλιότερους ερευνητές αλλά η πραγματική ονομασία του μεσαιωνικού οικισμού είναι άγνωστη. Το «Πάος» οφείλεται στην αρχαία πόλη Πάος που είναι σχετικά κοντά (και που επίσης είχε οικισμό κατά τον Μεσαίωνα). Το «Αβρότι» δεν ξέρουμε πώς προέκυψε, αλλά είναι πολύ πιθανό αυτό να ήταν το μεσαιωνικό όνομα του οικισμού. Στα νεώτερα χρόνια, «Αβρότι» ήταν το όνομα του βουνού που μπορεί να το δανείστηκε από τον οικισμό (ή το αντίστροφο).
Η ετυμολογία της λέξης Αβρότι είναι αβέβαιη. Ίσως προήλθε από την αρχαία λέξη άβροτος που σημαίνει αθάνατος, αιώνιος. Ίσως από τη λέξη αύρα. Επίσης θα μπορούσε να είναι και ανθρωπωνυμικό. Τέλος, κάποιοι στο παρελθόν προφανώς το θεώρησαν ξενικής προέλευσης (σλαβικό;) και γι’ αυτό άλλαξαν την ονομασία του βουνού σε «Άγιος Αθανάσιος».

Ιστορία

Γενικά πιστεύεται ότι το κάστρο και ο οικισμός δημιουργήθηκαν τον 13ο αιώνα και ήταν το κέντρο ενός από τα 12 φέουδα που απάρτιζαν τη βαρωνεία Καλαβρύτων. Πάντως δεν υπάρχουν αποδείξεις γι’ αυτό (πέρα από τη θέση και την τεχνοτροπία κατασκευής), ενώ το κάστρο δεν έχει ταυτιστεί με κάποιο επώνυμο κάστρο της Φραγκοκρατίας.

Το Πάος-Αβρότι υπήρξε πολυάνθρωπος οικισμός για πολλούς αιώνες. Δεν γνωρίζουμε πότε εγκαταλείφθηκε. Ίσως στην αρχή της Τουρκοκρατίας.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το Κάστρο χωρίζεται σε δύο μέρη, την ακρόπολη (κάστρο) και τον οικισμό (βούργο).

Το κάστρο είναι στο ψηλότερο σημείο του βουνού και αποτελείται από ένα πλάτωμα οχυρωμένο με τείχος περιμέτρου 270 μέτρων το οποίο σε κάποια σημεία σώζεται σε σχετικά καλή κατάσταση, αλλού είναι μισογκρεμισμένο και αλλού είναι εμφανή μόνο τα θεμέλια. Σε καλύτερη κατάσταση είναι το τείχος στη δυτική πλευρά, ενώ στην ανατολική και βόρεια πλευρά, που είναι πιο απόκρημνες, μέρος του τείχους πρέπει να έχει πέσει στον γκρεμό.
Το τείχος είναι φτιαγμένο από ημικατεργασμένους λίθους με μέγιστο σωζόμενο ύψος 2,5 μέτρα και πάχος 1 μέτρο. Η μεγαλύτερη διάσταση του κάστρου είναι περίπου 100 μέτρα στον άξονα ΝΔ-ΒΑ. Καλύπτει μια έκταση 3,5 στρεμμάτων.
Στο δυτικό τείχος υπάρχουν ερείπια από τρεις προεξέχοντες πύργους. Στην βορειοανατολική πλευρά, στο ψηλότερο σημείο βρίσκεται ο κεντρικός πύργος, που είναι τετράγωνος με διαστάσεις 4,5✖4,5 μέτρα). Σώζεται σε πολύ μικρό ύψος, σε καθόλου καλή κατάσταση. Δίπλα του υπήρχε υδατοδεξαμενή που έχει καταρρεύσει τελείως.

Η πύλη του κάστρου δεν διακρίνεται, πρέπει να βρισκόταν κάπου κοντά στο εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής. Με τα υλικά της πύλης κατασκευάστηκε το εκκλησάκι. Παλιότεροι ερευνητές (Παπανδρέου, 1925) ανέφεραν ύπαρξη πύλης στον Άγιο Αθανάσιο που τώρα δεν υπάρχει.
Τόσο στον κεντρικό πύργο όσο και στο τείχος διακρίνεται σε κάποια σημεία η χρήση συνδετικού υλικού μεταξύ των λίθων.

Ανατολικά της ακρόπολης ξεκινάει απότομη πλαγιά όπου απλώνεται ο οικισμός, γεμάτος με ερείπια εκατοντάδων κτισμάτων και οικιών λιθόκτιστων χωρίς συνδετικό υλικό. Εδώ υπάρχουν δύο εκκλησίες εντός του οικισμού: του Αγίου Παντελεήμονος και της Αγίας Παρασκευής. Ο οικισμός συνεχίζεται και νοτιοδυτικά της ακρόπολης όπου υπάρχει ένα πλάτωμα με το εκκλησάκι του Αγίου Αθανασίου, από το οποίο έλαβε το βουνό το όνομα του.
Το περιμετρικό τείχος του οικισμού φτάνει το 1 χιλιόμετρο.
Το υψόμετρο του οικισμού κυμαίνεται μεταξύ 1000 και 1090 μέτρων.

Ακόμα χαμηλότερα στην ανατολική μεριά υπάρχει σφηνωμένος σε κάθετο βράχο ο ναός της Παναγιάς Σκουπιώτισσας. Παρατηρώντας τον οικισμό και τις εκκλησίες του, είναι φανερό ότι υπήρξε ένας πυκνοκατοικημένος και καλά προστατευμένος οικισμός, ο οποίος πέρα από την οχύρωση είχε και πολύ καλή φυσική προστασία λόγω της μορφολογίας του εδάφους.

Η κάτοψη του κάστρου (κόκκινο) και του οικισμού (πράσινο). Με μπλε ο πύργος.

Πηγές