Κατάλοιπα κάστρου και οχυρωμένου οικισμού πάνω από το χωριό Αμυγδαλιά (πρώην Μαμαλούκα) του Δήμου Καλαβρύτων. Η θέση είναι πάνω στην επιμήκη κορυφογραμμή του υψώματος του Αγίου Αθανασίου, που οφείλει το όνομά του σε ομώνυμο εκκλησάκι που βρισκόταν εκεί, ανάμεσα στα ερείπια του κάστρου.

Το κάστρο βρίσκεται σε μεγάλο υψόμετρο, πάνω από 1000 μέτρα, και έχει πολύ καλό οπτικό πεδίο. Από την κορυφή ελέγχεται η κοιλάδα του Λάδωνα ενώ έχει οπτική επαφή με την πόλη του αρχαίου Κλείτορος και άλλα κάστρα της περιοχής Καλαβρύτων: Σοπωτού, Στρέζοβας, Καστελλίου, Πάους, Πεύκου, Χώτσας κ.ά.

Ιστορία

Δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες για την ιστορία της οχύρωσης, που δεν έχει ταυτιστεί με κάποιο γνωστό κάστρο από τις πηγές. Η οχύρωση είναι προφανώς μεσαιωνική, αν κρίνουμε από την τειχοδομία. Το πιο πιθανό είναι να δημιουργήθηκε επί Φραγκοκρατίας τον 13ο ή 14ο αιώνα, όπως οι περισσότερες γειτονικές οχυρώσεις αυτού του τύπου στα ορεινά των Καλαβρύτων.
Επί Φραγκοκρατίας πρέπει να ανήκε στη Βαρωνεία Καλαβρύτων.

Φαίνεται πάντως ότι ο χώρος είχε χρησιμοποιηθεί και κατά την αρχαιότητα. Το 1999 ο καθηγητής Γ.Α. Πίκουλας ανακάλυψε στο λόφο δωρικό κιονόκρανο και θραύσμα πήλινης περίτεχνης σίμης (υδρορροής) που προέρχεται μάλλον από τον κεραμοπλαστικό διάκοσμο ναού της κλασικής περιόδου. Σύμφωνα με τους ντόπιους, κατά καιρούς έχουν βρεθεί και άλλα αρχαία αντικείμενα. Πιστεύεται ότι επί του λόφου υπήρχε αρχαίο ιερό το οποίο εν μέρει σήμερα καλύπτεται από το εκκλησάκι του Αγίου Αθανασίου. Έχει προταθεί η ταύτιση του ιερού αυτού με το ιερό της Κορίας Αθηνάς που αναφέρεται από τον Παυσανία, κάτι που είναι πιθανό. Εφόσον υπήρχε εδώ ένας σημαντικός αρχαίος ναός, λογικά θα προστατευόταν από κάποια οχύρωση που θα ήταν μέρος του αμυντικού συστήματος του αρχαίου Κλείτορος.

Όπως προαναφέρθηκε, τα κατάλοιπα της οχύρωσης που διακρίνονται σήμερα έχουν μεσαιωνική προέλευση και δεν σχετίζονται με την αρχαία οχύρωση που υποθέτουμε ότι προϋπήρχε εκεί.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο Μαμαλούκας είναι χτισμένο στο μακρόστενο πλάτωμα της κορυφής στον άξονα από ΝΔ προς ΒΑ. Αποτελείται από δύο πλατώματα: από ένα μικρό φρούριο ψηλά με τον δικό του οχυρωματικό περίβολο και, σε χαμηλότερο επίπεδο, τα ερείπια ενός μικρού οικισμού.
Το τείχος που περικλείει το φρούριο σώζεται σε ερειπιώδη κατάσταση, αλλά το ίχνος του κατά τμήματα είναι εμφανές σε μεγάλο μήκος, που φτάνει τα 130 μέτρα. Η αρχική εξωτερική περίμετρος του κάστρου ίσως έφτανε τα 200 μέτρα.

Στο ψηλότερο σημείο, εκεί που είναι το κολωνάκι της ΓΥΣ, υπάρχουν τα ερείπια του κεντρικού πύργου διαστάσεων 6✖6 μέτρα, με τα κατάλοιπά του να δημιουργούν λιθοσωρό ύψους 5 μέτρων που καλύπτεται από βλάστηση. Ακριβώς δίπλα του προς νότον υπάρχουν τα ερείπια ορθογώνιου κτίσματος που πιθανόν ήταν υδατοδεξαμενή.

Στη βόρεια πλευρά του κάστρου και εντός των τειχών βρίσκονται τα υπολείμματα της εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου διαστάσεων 8✖6 μ. Η εκκλησία είναι χτισμένη πάνω σε κτίσμα των αρχαίων χρόνων, όπως συμπεραίνεται από τα θεμέλια της που αποτελούνται από μεγάλους ορθογώνιους λίθους προφανώς αρχαιοελληνικής προέλευσης και από τα αναλημματικά τοιχία από όμοια αρχαία λιθοδομή. Όλα δείχνουν ότι εδώ πράγματι προϋπήρχε μια σημαντική αρχαία κατασκευή, πιθανότατα ναός.

Οι αρχαίοι λίθοι έχουν χρησιμοποιηθεί ως δομικό υλικό και για άλλα κτίσματα του κάστρου, και είναι διάσπαρτοι σε όλον τον χώρο. Παράλληλα, κολλητά και ανατολικά του κάστρου, σε πλάτωμα 4-5 μέτρα χαμηλότερα, υπάρχει ο χώρος του οικισμού, που είναι ένας ερειπιώνας κτισμάτων και οικιών. Το ύψωμα από βόρεια, δυτικά και ανατολικά έχει απότομη κλίση και άρα καλή φυσική προστασία. Στο ΒΑ άκρο το πλάτωμα στενεύει και δεν είναι σαφές πού τελείωνε η οχυρωματική περίβολος. Παλιότεροι ερευνητές, όπως ο Μπάλλας (1997) υπέθεσαν την ύπαρξη πυλών σε αυτό το σημείο, κάτι που δεν μπορεί να επαληθευτεί.
Στο νότιο μέρος η κλίση του λόφου είναι ομαλή, αλλά έχει φυσική προστασία από έναν ογκώδη ασβεστολιθικό βράχο, λίγα μέτρα νοτιότερα του κεντρικού πύργου.
Η κορυφογραμμή συνεχίζει για 200μ πιο νότια από το κάστρο και καταλήγει σε σημείο με ασβεστολιθικά πετρώματα γεμάτα βραχολαξεύματα. Πιθανό εδώ να υπήρχε αρχαίο λατομείο (ή και μεταγενέστερο).

Πηγές